Con đường phát triển tâm linh

[battinh]

CON ĐƯỜNG PHÁT TRIỂN TÂM LINH
Thích Trí Hoằng
Hải Ấn 2002



Phật: Đức Phật
Thư pháp Thích Trí Hoằng

Địa chỉ: Hải Ấn Pagoda
255 Cherry Street
New Britain, CT. 06051. USA
Tel. (860)612-0077
Email: [email protected]

MƯỜI THƯƠNG

Một thương đất khách dựng chùa
Hai thương gìn giữ quê xưa nếp nhà
Ba thương Phật điện nguy nga
Bốn thương đạo pháp truyền ra nước ngoài
Năm thương Phật tử khắp nơi
Sáu thương cùng khổ không phai lời thề
Bảy thương dân tộc hướng về
Tám thương nguồn cội hồn quê vun trồng
Chín thương xa cách muôn trùng
Mười thương son sắt vẫn cùng núi sông.

Trí Hoằng, 2001

Lời Nói Đầu

Tập sách này là kết tập những bài báo viết trên Bản Tin Hải Ấn và Phật Giáo Việt Nam trong cùng một chủ đề. Đó là Con Đường Phát Triển Tâm Linh. Nội dung các bài viết này chỉ có một mục đích là trình bày các phương pháp tu trì của Đạo Phật Việt Nam.

Qua bao thăng trầm của lịch sử, Đạo Phật Việt Nam vẫn tồn tại vững mạnh như bao giờ. Khi ẩn khi hiện trong mọi tình huống chính trị và trong mọi bối cảnh lịch sử, nhưng không bao giờ bị tiêu diệt. Sức mạnh đó như nguồn nước, khi mạnh mẽ như thác đổ, khi dịu dàng như dòng sông êm đềm chảy qua các đồng bằng, và khi âm thầm len lỏi trong lòng đất. Điều gì đã khiến cho Đạo Phật Việt Nam tồn tại qua cuộc tồn sinh thử lửa hàng ngàn năm? Đó chính là Tinh Thần Dung Hóa. Đạo Phật đã đến Việt Nam vào những ngày đầu của kỷ nguyên Tây lịch, đã kết hợp với văn hóa bản địa để trở thành một thực tại bất khả phân. Với tinh thần bao dung vô chấp Phật Giáo đã chấp nhận mọi khác biệt tư tưởng nội tại cũng như ngoại tại để dung kết trong đạo lý Tam Giáo Đồng Nguyên (ba giáo thuyết khởi cùng một nguồn.) Con số ba tượng trưng cho số nhiều. Phật Giáo đã kết hợp không những với những luồng tư tưởng chính thống như Khổng Giáo và Lão Giáo, nhưng cũng kết hợp với tín ngưỡng bản địa để tạo nên một tín ngưỡng tổng hợp cho dân tộc. Do đó trong một ngôi chùa chúng ta thấy có mặt tất cả những xu hướng đó. Bên cạnh những pho tượng Phật, tượng Tổ là tượng Khổng tử, Lão tử, Thập Điện Diêm Vương, các thần sông núi, các anh hùng liệt nữ... Và các cách hành trì của nhiều tông phái Phật Giáo đều có mặt như Tịnh Độ Tông, Thiền Tông, Nam Tông và Mật Tông. Thâu hóa những tinh hoa của các tông phái cũng như các nguồn tư tưởng khác nhau để bồi dưỡng cho sự hành trì của mình. Đây là tính chất đặc biệt và cũng là sức mạnh của Đạo Phật Việt Nam. Tinh thần bao dung và phóng khoáng này đã làm cho Đạo Phật Việt Nam phong phú và đa diện có thể đáp ứng được nhu cầu tu trì trên nhiều phương diện và có thể tồn tại trong mọi hoàn cảnh. Với hoàn cảnh lịch sử đặc thù và vị trí địa dư đặc biệt của đất nước, Đạo Phật Việt Nam đã kết tinh từ những khó khăn thử thách đó.

Các bài viết trong tập sách này sẽ phân tích yếu tính của Đạo Phật Việt Nam và con đường hành trì:

• - Chương 1: Đức Phật và Con Người: phân tích về tính khai phóng trong Phật Giáo cũng như vai trò của con người trong vấn đề sinh tử, giải thoát.
  
  - Chương 2: Đạo Phật Trong Lòng Dân Tộc: bàn về những đặc tính căn bản của Đạo Phật Việt Nam và những đóng góp của Đạo Phật trong văn hóa dân tộc.
  
  - Chương 3: Phương Pháp Ăn Chay: trình bày về những lợi ích của vấn đế ăn chay trong việc giữ gìn sức khỏe để tránh khỏi những chứng bệnh nan y ngặt nghèo. Cũng như giữ gìn lòng từ bi đối với muôn vật.
  
  - Chương 4: Pháp Môn Lạy Phật: phương pháp hành trì thâm diệu để luyện Thân và Tâm, đồng thời cũng để cập đến sự quan hệ mật thiết giữa Thân và Tâm.
  
  - Chương 5: Thiền Âm Thanh: cách hành trì thiền định bằng sự sử dụng âm thanh. Âm thanh như một phương tiện hữu dụng trong việc chuyển hóa phiền não.
  
  - Chương 6: Phát Huy Phật Tính: bàn về phương pháp Niệm Phật trong Tịnh Độ Tông như một phương cách hành trì đơn giản, trực tiếp và thường xuyên trong việc tiếp xúc và phát huy Phật tính.

Những chương này bàn về phương pháp tu trì của Đạo Phật Việt Nam trong vấn đề phát triển tâm linh. Sự phát triển này đặt trên quan hệ mật thiết giữa Thân và Tâm. Nói lên tính chất thiết thực của Đạo Phật Việt Nam. Không phải đi đâu xa để tìm đạo. Đạo nằm ngay trong lòng cuộc sống. Niết Bàn thực hiện ngay tại thế gian đau khổ và giải thoát cũng đạt được ngay tại cuộc sinh tử vô thường. Và châm ngôn căn bản cho sự tu tập này chính là "ăn chay, niệm Phật".

Ngày nay, qua những trầm luân của lịch sử, cộng đồng Phật Giáo Việt Nam tại hải ngoại không những đã bảo tồn duy trì được những vốn liếng quý báu mà chư tổ và tiền nhân đã đổ không biết bao tâm lực và sinh mạng để hình thành; mà còn phát triển và truyền bá con đường tu trì này đến với người bản xứ.

Đạo Phật Việt Nam đã kinh qua bao gian khổ để tồn tại. Kinh nghiệm đó cộng với tinh thần bao dung phóng khoáng vượt qua những sai biệt chấp nê nhỏ hẹp để đưa con người tiến đến giải thoát trong mọi tình huống. Đây có lẽ sẽ là những đóng góp tích cực của Đạo Phật Việt Nam trong một thế giới đầy nhiễu nhương, phức tạp, chia rẽ, và khủng hoảng. Ngày nay, sự phát triển khoa học kỹ thuật tại xã hội Tây phương làm khoảng cách ngắn lại, sự truyền thông thuận tiện, sự chia cách không là trở ngại và sự độc tôn giáo điều không còn chỗ đứng. Nhưng ngược lại cũng làm con người điêu đứng với những nỗi khổ từ thể xác đến tinh thần. Do vì sự tiêu thụ quá nhiều độc tố trong việc ăn uống, cũng như tinh thần căng thẳng quá mức trong sự làm việc. Đạo Phật Việt Nam đã đến đúng lúc và đáp ứng kịp thời những nhu cầu của con người thời đại. Với pháp môn tu tập thiết thực đầy sự bao dung và tinh thần phóng khoáng, mang lại lợi ích cả về thân xác lẫn tâm linh, Đạo Phật Việt Nam sẽ giúp cho người Tây phương tìm thấy an hòa hạnh phúc trong cuộc sống. Đó là phương cách tạo dựng cảnh Tịnh Độ trong lòng thế gian.

Tập sách này ra đời như một tín tâm sâu xa đối với pháp môn tu tập truyền thống của Đạo Phật Việt Nam cũng như bày tỏ lòng tri ân vô biên đối với liệt tổ tôn sư của đất nước.

• Hải Ấn Tự, Đông Bắc Hoa Kỳ (Connecticut)
  Rằm tháng bảy năm Canh Thìn (14/8/2000)
  
  • • Thích Trí Hoằng

[battinh]

Không: Rỗng không
Thư pháp Thích Trí Hoằng

Chương I
ĐỨC PHẬT VÀ CON NGƯỜI

Cách đây hơn hai nghìn năm trăm năm, vào một đêm trăng tròn tháng tư âm lịch đức Phật đã đản sinh tại vườn Lâm Tỳ Ni dưới cây Vô Ưu. Lúc đó trái đất rung chuyển, những cầu vồng hào quang bảy màu xuất hiện quanh mặt trời và quanh khu vườn đó. Các loài chim ca hót, các thú rừng nhảy múa và các cây hoa nở ra những đóa thơm ngát cúng dường. Những luồng gió mát thổi từ xa lại mang theo những hương trầm ngào ngạt. Thời gian như ngừng chuyển không gian như cô đọng. Tất cả hòa vào trong một bầu không khí hân hoan chào đón sự xuất hiện của một vĩ nhân, một bậc thầy của nhân loại. Một người mà sau này đã tìm ra con đường để giải thoát cho con người vĩnh viễn thoát khỏi khổ đau và trái đất chúng ta có vinh dự chào đón sự xuất hiện của bậc vĩ nhân đó.

• Con Người Là Tối Thượng

Sự đản sinh của đức Phật như một thách đố của con người đối với thần linh và sự thành đạo của Ngài như một đánh dấu sự trưởng thành của tâm thức nhân loại. Ngài đã siêu việt hóa khả năng vô biên của tâm linh để con người từ nay vĩnh viễn làm chủ vận mệnh của mình. Với nỗ lực của chính mình con người tự giải thoát mình ra khỏi mọi đau thương vật chất cũng như tinh thần.

Không biết bao nhiêu ngàn năm trước khi đức Phật xuất hiện, con người vì yếu đuối mê lầm, tưởng tượng ra một đấng sáng tạo, sau đó giao phó hoàn toàn vận mệnh của mình cho vị thần đó để rồi bị đày đọa trong những thế lực thần linh do chính mình tạo dựng. Con người đã cho vị thần đó tất cả mọi quyền năng để khi thần ban phúc thì được sung sướng; khi thần giáng họa thì phải chịu gian khổ. Từ đó cả một hệ thống giáo điều được thành lập để nô lệ hóa con người, bắt con người phải tuân phục những chuyện phi nhân, bắt con người phải nhắm mắt tin vào các tín điều phi lý. Ai không đồng ý đều bị thiêu sống. Cả thân xác lẫn linh hồn con người đã bị giam cầm trong cái địa ngục gọi là "thiên đường". Không thể than van oán trách vào đâu được và không cách nào thoát ra khỏi sự khống chế của những giáo quyền đó.

Đến khi đức Phật xuất hiện ánh sáng của sự giác ngộ đã xua tan những bóng đen quái ác để con người nhận thức ra rằng khổ đau hay hạnh phúc đều do chính TÂM mình tạo ra, chứ chẳng phải do một vị thần linh nào có quyền lực quyết định vận mạng của mình, hoặc có quyền ban phúc giáng họa cho mình cả. Họa hay phúc đều là hậu quả của những hành vi do mình tạo tác theo một định luật nhân quả. Đó là Nghiệp. Như cụ Nguyễn Du đã phát biểu trong Truyện Kiều:

• "Đã mang lấy Nghiệp vào thân,
  Cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa".

Hai câu thơ đó đã gói ghém ý nghĩa hùng tráng quan niệm về Nghiệp của đạo Phật. Một quan niệm chủ trương con người chịu hoàn toàn trách nhiệm về mọi hành động của mình và sẵn sàng lãnh nhận mọi hậu quả đưa đến từ những hành động đó, tốt cũng như xấu. Không than trời trách đất, không than thân trách phận. Nhưng cũng không có nghĩa Phật tử chấp nhận khổ đau một cách thụ động như số mệnh đã an bài. Sự chấp nhận ở đây là sự nhận lãnh trách nhiệm về nghiệp xấu mình đã gây ra trong quá khứ chứ không trốn tránh. Nhưng đồng thời cũng tìm cách chuyển đổi ác nghiệp thành thiện nghiệp bằng những hành động vị tha và giữ tâm hồn từ bi thánh thiện.

Trong quá trình chuyển nghiệp đó nỗ lực cải thiện nội tâm được thực hiện liên tục cho đến lúc tâm hồn hoàn toàn thanh tịnh. Đó chính là lúc con người tự tại giác ngộ vượt ra ngoài mọi chi phối của nghiệp lực, chính là lúc thành Phật. Khả năng thành Phật là khả năng tiềm tàng trong mỗi con người, trong mỗi sinh vật, ngay cả trong cỏ cây đất dá cũng đều có khả năng giác ngộ đó. Đức Phật dạy: "Tất cả chúng sanh đều có Phật tính". Hay "Ta là Phật đã thành, các con là Phật sẽ thành". Đây chính là điểm căn yếu của giáo lý đạo Phật: Phật tính. Phật tính là khả năng giác ngộ tiềm tàng trong tự tâm của mỗi người. Đức Phật đã chỉ rõ cho con người thấy ai cũng có khả tính siêu việt đó. Sự khác biệt giữa người giác ngộ và kẻ phàm phu ở nơi công phu tu tập.

Tâm của người giác ngộ như ly nước đã lắng đọng tất cả những bùn đất phiền não và sự trong sáng của nước hiển lộ. Còn tâm của kẻ phàm phu như ly nước bùn đất bị khuấy động trong một hỗn hợp đục ngầu của tham vọng, hận thù và mê muội. Chính những bùn đất phiền não này đã che khuất sự trong sáng của chân tâm. Sự giác ngộ của đức Phật là sự thành tựu của quá trình lắng đọng đó. Đây là sự khai phá tiềm năng vô biên của con người và cũng là một thành tựu to lớn mà đức Phật đã mang đến cho con người: sự nhìn thấy bản tánh chân thật của mình và của vũ trụ. Đạo Phật bắt đầu từ nơi con người và tìm thấy Niết Bàn ngay trong tự tâm của mình, chứ không bắt đầu ở thần thánh và thiên đường xa xôi.

Sau khi giác ngộ, đức Phật đã giảng dạy đạo lý nhân bản đó suốt hơn bốn mươi lăm năm. Ngài không bao giờ tự xưng mình là Thượng Đế hay thần thánh gì cả, nhưng chỉ là một con người bình thường và đã giác ngộ.

Vùng đất dọc theo lưu vực sông Hằng đã ghi dấu bước chân của Ngài, một con người đầu tiên của thế giới loài người đã phát huy được những khả năng tiềm tàng vô biên của tâm thức. Đưa con người vượt thoát những chi phối của nội tâm cũng như ngoại cảnh, thế tục cũng như thần thánh, để tự tại bình thản bước những bước chân an lạc trên bãi cỏ xanh mướt màu ngọc thạch của đồng bằng sông Hằng. Trong ánh sáng bình minh ửng hồng của tâm thức nhân loại, vóc dáng của Ngài đã trải dài trên hai ngàn năm trăm năm lịch sử, đã vang vọng vào tận cùng tiềm thức của nhân loại khổ đau để ánh sáng giác ngộ đó mãi mãi là ngọn đuốc soi đường giúp con người vượt qua những đêm đen hãi hùng của tham vọng, hận thù và mê muội.

• Giải Thoát Là Tối Thượng

Đức Phật dạy: "Nước trong bốn biển chỉ có một vị là vị mặn, đạo của ta cũng chỉ có một vị là vị giải thoát". Câu nói đó đã bao hàm mục tiêu căn yếu của đạo Phật và trong hơn bốn mươi năm hoằng hóa đức Phật cũng chỉ giảng dạy một con đường duy nhất đó là con đường thoát khổ. Bài thuyết pháp đầu tiên về Tứ Diệu Đế tại Vườn Nai cũng là bài thuyết pháp cuối cùng. Giáo lý đó là tư tưởng nòng cốt cho toàn bộ đạo lý giải thoát của Phật Giáo.

Đạo lý đó được cô đọng trong bài giảng đầu tiên cho năm anh em Kiều Trần Như: Tứ Diệu Đế. Tứ Diệu Đế có nghĩa là bốn chân lý kỳ diệu, đó là:

• - Khổ: khổ đau là căn bản của cuộc sống.
  - Tập: nguyên nhân của khổ đau.
  - Diệt: an lạc tịch diệt là căn bản của giải thoát.
  - Đạo: con đường đưa đến giải thoát.

Khổ ở đây không hạn hẹp trong phạm vi tình cảm, nhưng bao gồm một phạm trù triết học rộng lớn về bản chất của sự vật, đó là vô thường, vô ngã hay không trường cửu, không đơn thuần và băng hoại. Trong kinh điển đề cập đến tám loại khổ (sinh, lão, bệnh, tử, ái biệt ly, cầu bất đắc, oán tăng hội, ngũ ấm xí thạnh), tựu trung có thể quy vào ba loại khổ là vật chất, tinh thần và tâm linh.

- Khổ về vật chất là nỗi khổ thiếu ăn, thiếu mặc, bệnh tật, thiếu thuốc, già nua, chết chóc.

- Khổ về tinh thần bao gồm nhiều lãnh vực từ tình cảm đến trí thức. Về tình cảm có những nỗi khổ của những kẻ yêu nhau nhưng phải xa cách, nỗi khổ của những kẻ phải đối mặt với người thù, nỗi khổ của những kẻ bất đắc chí... Về trí thức có những nỗi khổ của kẻ ngu dốt, nỗi khổ của những kẻ nô lệ vào trí thức, nô lệ chủ nghĩa, sử dụng trí thức để làm khổ nhân loại như chế tạo vũ khí giết người... hoặc cuồng tín vào giáo điều để đày đọa nhân loại trong các cuộc chiến tranh chủ nghĩa.

- Về tâm linh với nỗi khổ lớn của sự cuồng tín vào thần quyền, tự xiềng xích mình vào địa ngục của hoang tưởng đó. Sự nô lệ vào thần linh đã làm cho con người luôn luôn sợ hãi sự trừng phạt của trời thần quỷ vật và không bao giờ dám tự trách nhiệm lấy hành động của mình. Sự cuồng tín tôn giáo đã làm cho con người thù hận con người thay vì thương yêu nhau như các giáo chủ đã dạy. Cuộc chiến tranh tôn giáo tàn khốc giữa Thiên Chúa Giáo với Do Thái Giáo và Hồi Giáo kéo dài hơn ngàn năm. Cuộc tàn sát đẫm máu giữa Thiên Chúa và Tin Lành kéo dài hàng trăm năm tại Âu Châu. Ngày nay tại Bắc Ái Nhĩ Lan cuộc xung đột giữa các tôn giáo này vẫn còn tiếp diễn.

Cũng như những cuộc đánh nhau giữa Hồi Giáo và Ấn Độ Giáo vẫn còn tiếp diễn. Tất cả đều do cuồng tín và ngu muội. Phật Giáo đã tự hào, suốt hơn hai ngàn năm trăm năm, chưa bao giờ đổ một giọt máu vì nhân danh tín ngưỡng Phật Giáo. Lúc Hồi Giáo tàn sát Phật Giáo tại Ấn Độ vào thế kỷ thứ mười hai, chư tăng và Phật tử cam tâm chịu chết chứ không chống trả, một số khác chạy thoát ra ngoài để rồi đạo Phật truyền ra khắp phương Đông. Ngày nay Phật giáo bị bách hại tại các nước phương Đông, thế rồi Phật Giáo lan tràn khắp phương Tây. Phật Giáo Tây Tạng cũng thế, tuy Trung Cộng tàn phá đất nước và tiêu diệt nhân dân Tây Tạng, nhưng đức Đạt Lai Lạt Ma lúc nào cũng kêu gọi nhân dân Tây Tạng tiếp tục đấu tranh bất bạo động. Và trong tương lai chắc chắn thế nào Trung Cộng cũng phải nhường bước trước sức mạnh tâm linh đó.

Tập là nguyên nhân của khổ đau. Những nguyên nhân đó là gì? Đó là tham vọng, hận thù và mê muội. Tất cả những khổ đau của con người từ cá nhân đến tập thể, quốc gia, xã hội đều bắt nguồn từ những nguyên nhân trên. Vì tham vọng con người làm khổ cho nhau, quốc gia xâm chiếm lẫn nhau. Vì hận thù con người xung đột lẫn nhau, chiến tranh tàn khốc kéo dài. Vì mê muội con người tự đày đọa mình vào những địa ngục tối tăm của sự ngu dốt.

Diệt là sự tịch diệt giải thoát. Khi tham vọng, hận thù và mê muội chấm dứt thì những khổ đau không còn tồn tại, con người đạt được an vui giải thoát. Đó là Niết Bàn. Sự giải thoát là sự thanh tịnh tâm hồn. Khi con người không còn những tham vọng chính trị hay tôn giáo điên cuồng như ý muốn thống trị toàn thế giới, thì con người không những đã giải thoát cho mình mà còn mang lại hạnh phúc cho kẻ khác. Khi con người không còn hận thù vì ganh ghét, đố kỵ không xem kẻ khác tử tưởng, chính kiến như kẻ thù thì con người đã giải thoát cho mình và góp phần vào việc xây dựng nền hòa bình trường cửu cho thế giới. Khi con người không còn ngu muội cuồng tín tin theo những chủ thuyết chính trị hay thế lực tôn giáo đầy tham vọng và hận thù để tiêu diệt sự sống con người cho những mưu đồ đen tối, là con người đã tự giải thoát cho chính mình và đem lại hạnh phúc cho nhân loại.

Đạo là con đường đưa đến giải thoát. Đó là Bát Chánh Đạo, con đường của tám sự chân chánh. Đó là: sự hiểu biết chân chánh, sự suy nghĩ chân chánh, lời nói chân chánh, hành động chân chánh, sinh sống bằng nghề chân chánh, nỗ lực chân chánh, ghi nhớ chân chánh, thiền định chân chánh. Tựu trung, Bát Chánh Đạo chỉ nhằm đến một mục đích duy nhất là sự giữ gìn cho tâm được trong sáng. Khi tâm đã chân chánh, thì hành động sẽ chân chánh. Mọi tai họa trên thế giới đều bắt đầu bằng tâm bạo động, tâm chiếm đoạt, khi tâm con người đã trong sáng thanh tịnh thì thế giới sẽ hòa bình an lạc.

Trên đây là sơ lược về Tứ Diệu Đế. Đây là giáo lý căn bản của mọi tông phái Phật Giáo. Đức Phật thường dạy vì chúng sanh có nhiều trình độ và hoàn cảnh khác nhau, do đó Ngài đã giảng dạy bằng nhiều cách khác nhau. Từ căn bản đó, Ngài đã thiết lập tám mươi bốn ngàn pháp môn, tức là tám mươi bốn ngàn đường lối tu tập khác nhau nhưng đều đưa đến giải thoát. Từ đó Phật giáo đã xuất hiện ra nhiều tông phái với những chủ trương khác nhau từ Thiền Tông với chủ trương phế bỏ kinh điển, đến Tịnh Độ Tông với sự hành trì bằng con đường tụng kinh bái sám.

Mật Tông với phương pháp trì chú mật truyền, Hiển Tông với sự tuyên dương giáo nghĩa... Về hình thức, các tông phái này có vẻ như mâu thuẫn đối nghịch nhau về chủ trương cũng như phương pháp hành trì, nhưng thật ra các tông phái này đều là các tông phái Phật giáo, tất cả đều hướng về một mục đích duy nhất là giác ngộ giải thoát. Còn những hình thức sai biệt kia chỉ là những phương tiện khác nhau mà thôi. Ví như những người đi về kinh đô bằng những phương tiện di chuyển khác nhau tùy theo khả năng và điều kiện riêng của mỗi người để tự chọn một phương cách thích nghi, nhưng tất cả đều hướng về một mục tiêu như nhau.

Từ đó Phật giáo đã thiết lập một hệ thống kinh điển đồ sộ mà chưa một hệ thống tôn giáo triết học nào trên thế giới có thể so sánh được. Nhưng tất cả kinh điển đó đều chỉ diễn tả một nội dung duy nhất đó là sự giải thoát. Tính nhất quan này đã được hòa thượng Phước Hậu (1866-1953), chùa Báo Quốc Huế đã diễn tả trong một bài kệ:

• Giáo pháp lưu truyền tám vạn tư,
  Học hành không thiếu cũng không dư.
  Năm nay ngẫm lại chừng quên hết,
  Chỉ nhớ trên đầu một chữ Như.

Chữ Như ở đây có nghĩa là Chân Như, Giải Thoát. Ngoài ra cũng có nghĩa là tất cả kinh Phật do Ngài A Nan kết tập đều bắt đầu bằng câu: Như Thị Ngã Văn (Tôi đã nghe Chân Như Thị Hiện như sau).

• Từ Bi và Trí Tuệ Là Tối Thượng

Sự giải thoát chỉ đạt được trong sự giác ngộ hoàn toàn với lòng từ bi vô lượng. Sự giác ngộ chính là sự phát triển tột đỉnh của trí huệ, là sự hiểu biết toàn diện. Tâm trí con người bị vô minh phiền não che lấp không nhìn thấy bản tính chân thật của sự vật, để từ đó ngộ nhận phát sinh, đó là căn nguyên của đau khổ. Sự đau khổ đó chỉ chấm dứt khi nào tâm con người trong sáng, ngộ nhận không còn, nhìn thấy sự thật hiển hiện. Quá trình tu tập để phát triển trí tuệ, để làm sáng tâm trí. Tham vọng ích kỷ được chuyển hóa thành vị tha, hận thù được chuyển hóa thành từ bi, mê muội được chuyển hóa thành trí tuệ.

Trong quá trình chuyển hóa đó, nội tâm được gạn lọc. Những bùn cặn vô minh được tẩy trừ, để tâm trí hoàn toàn trong sạch. Đó chính là cao điểm của trí tuệ và sự giác ngộ. Ánh sáng của sự đạt đạo tỏa rạng khắp nơi, sự nghiệp này chỉ thành tựu trong sự vị tha vô biên với lòng từ bi vô hạn. Nếu giác ngộ không có từ bi thì đó là sự ích kỷ. Khi tâm hãy còn phân biệt chấp ngã, hãy còn nghĩ đến mình đến người thì mình hãy còn lăn lộn trong luân hồi lục đạo, đó chưa phải là giác ngộ. Sự giải thoát chỉ trọn vẹn khi có sự kết hợp hài hòa giữa trí tuệ với từ bi.

Từ bi là tình thương cao rộng trong ý nghĩa Từ là làm cho kẻ khác bớt đau khổ và Bi là đem lại an vui hạnh phúc cho kẻ khác. Sau khi được giác ngộ giải thoát, không còn bị khổ đau vì sự chi phối của những điều kiện vật chất cũng như tinh thần. Các vị Phật, Bồ Tát đã phát lòng từ bi vô lượng thương tưởng đến những kẻ đang trầm luân trong biển khổ để tìm phương cách cứu độ. Với khổ đau vật chất, chúng ta chia sẻ cơm áo thuốc men, với khổ đau tinh thần chúng ta dùng lời an ủi, dùng Phật pháp để giác ngộ.

Trong kinh điển Đại Thừa thường đề cập đến các vị Bồ tát với lòng từ bi vô lượng, như Bồ Tát Quan Thế Âm, trong Kinh Phổ Môn, với hạnh nguyện cứu khổ cứu nạn cho chúng sanh. Ngài lắng nghe tiếng kêu đau thương của chúng sanh trong cõi Ta Bà để thị hiện cứu độ. Nơi nào có tiếng kêu đau thương, nơi đó có mặt của Ngài. Bồ Tát Quan Thế Âm đã phát nguyện: "Khi nào trong thế gian không còn chúng sanh đau khổ thì lúc đó Ngài mới nhập Niết Bàn".

Trong Kinh Địa Tạng, đức Địa Tạng Bồ Tát phát nguyện xuống địa ngục để cứu độ chúng sanh với đại nguyện: "Địa ngục vị không thệ bất thành Phật, chúng sanh vị tận phương chứng Bồ Đề". (Khi nào địa ngục chưa trống hết thì tôi chưa thành Phật, lúc nào chúng sanh chưa khỏi luân hồi thì tôi chưa chứng Bồ Đề). Với đại nguyện đó Bồ Tát Địa Tạng đã xông pha vào các tầng địa ngục để cứu vớt chúng sanh. Chỉ những chúng sanh trong các cõi đó mới kinh nghiệm sâu xa về khổ đau. Trong triền miên đau khổ đó, sự phát tâm mới sâu sắc và ý chí mong cầu giải thoát mới mạnh mẽ. Có lẽ trong cõi địa ngục là nơi chúng sanh thực chứng Đệ Nhất Diệu Đế về sự khổ đau sâu sắc hơn hết. Nhưng sự thống khổ triền miên không cho chúng sanh cơ hội tu tập, nếu không có từ tâm bảo hộ của các vị bồ tát thì các chúng sanh đó chỉ triền miên với đau khổ mà thôi.

Trong Kinh Lăng Nghiêm, Ngài A Nan với đại nguyện: "Như nhất chúng sanh vị thành Phật, chung bất ư thử thủ Nê Hoàn". (Nếu còn một chúng sanh chưa thành Phật, tôi nguyện chưa nhập Niết Bàn). Chúng sanh đây không phải chỉ là chúng sanh trong một cõi, nhưng là tất cả chúng sanh trong mười phương thế giới, trong vũ trụ bao la. Với con số thế giới vô cùng, chúng sanh vô tận đó để chúng ta thấy được tầm kích vĩ đại vô hạn về lòng từ bi của các vị Bồ Tát.

Trong Phật Giáo, từ bi (tình thương) đi đôi với trí tuệ (sự hiểu biết), đây là căn bản của sự tu tập chuyển hóa. Hai tiêu chuẩn này như đôi chân của con người, chúng ta sẽ bị què quặt nếu chỉ có một chân. Từ bi mà thiếu trí tuệ chỉ là sự thương vay khóc mướn. Trí tuệ thiếu từ bi chỉ là những kiến thức khô khan vô nhân. Do đó sự giải thoát chỉ thật sự là giải thoát khi nào con người đã phát triển cùng cực lòng thương và sự hiểu biết của mình. Với ánh sáng trí tuệ giải thoát, các vị Bồ Tát soi sáng nỗi khổ của chúng sanh bằng tình thương bao la. Đối xử mọi người mọi loài bằng tâm bình đẳng với tất cả sự thương yêu và sự hiểu biết để tìm phương cách cứu vớt.

Tóm lại, qua những tìm hiểu trên chúng ta thấy điểm nổi bật của đạo Phật là đặt trọng tâm ở con người. Bắt đầu từ nỗi khổ đau của con người, để rồi tìm phương cách giải thoát nỗi đau khổ đó trong điều kiện và khả năng của con người. Trong sự khám phá về tiềm năng vô hạn của tâm thức con người, đức Phật đã cho chúng ta thấy rằng: chỉ có con người mới giải thoát mình ra khỏi mọi nỗi thống khổ, không một thần linh nào có thể thay đổi vận mệnh của con người, cũng như đày đọa con người. Đạo lý về Nghiệp cho chúng ta nhìn thấy sâu sắc hạnh phúc hay khổ đau là do con người tự tạo, con người làm chủ lấy vận mệnh của mình. Vì mê lầm chúng ta tạo ra một thần linh rồi trở lại nô lệ vào thần quyền đó. Sự giác ngộ chính là sự nhận thức đúng đắn sự thật đó mà thôi.

[battinh]

Thuận: Hòa Thuận
Thư pháp Thích Trí Hoằng

Chương II
ĐẠO PHẬT TRONG LÒNG DÂN TỘC

Trong sự tăm tối cùng cực của đêm là thời điểm khởi đầu cho một ngày khác. Quê hương chúng ta đang trải qua những ngày đen tối, nhưng niềm tin chúng ta vào sức sống mãnh liệt của dân tộc không phai mờ. Sự tin tưởng này không phải là niềm tin hão huyền hay một an ủi trong sự tuyệt vọng. Suốt dòng sử mệnh, văn hóa Việt đã nhiều lần minh chứng sức sống mãnh liệt đó.

Sức sống đó chính là khả năng dung hợp cá biệt, hóa giải những đối nghịch, đãi lọc những tinh hoa để phong phú nền văn hóa cố hữu của mình trong truyền thống Tam Giáo Đồng Nguyên của dân tộc. Đây là nền văn hóa tiềm tàng nhưng hiếu động, là lực đẩy dân tộc Việt vượt qua mọi gian nguy, tiến về phía trước. Chính trong những lúc tuyệt vọng nhất là những lúc văn hóa Việt biểu lộ sức sống mãnh liệt nhất. Sức mạnh này đã giữ cho dân tộc Việt vẹn toàn trước những âm mưu xâm lăng ngoại lai trên các lãnh vực văn hóa cũng như chính trị.

Về phương diện hình thức, văn hóa Việt không có những công trình tráng lệ và phô trương. Chúng ta không có những đền đài hùng vĩ như Đế Thiên Đế Thích (Angkor Wat) của Cam Bô Chia, Vạn Lý Trường Thành của Trung Quốc, Kim Tự Tháp của Ai Cập v.v... Chúng ta không có những triết gia vĩ đại như Khổng Tử, Lão Tử, Socrate, Descartes... Vì thế có người cho rằng dân tộc chúng ta không có một nền văn hóa đặc thù. Đó là cái nhìn hời hợt, phiến diện bên ngoài, không thể nào nhìn thấy được sức sống mãnh liệt, tiềm ẩn trong lòng dân tộc của nền văn hóa Việt.

• Văn Hóa Sự Sống

Văn hóa đó chính là văn hóa về Sự Sống. Sở dĩ chúng ta không có những đền đài cao chót vót vì hoàn cảnh thái bình không có mặt lâu dài trên quê hương. Do đó bao nhiêu tâm lực chúng ta đã sự dụng để bảo tồn cuộc sống và để xây dựng niềm tin cao ngất về sự sống đó. Cuộc tồn sinh thử lửa hàng bao ngàn năm qua với những cuộc chiến diệt chủng tàn khốc là minh chứng hùng hồn về sức sống mãnh liệt đó. Đất nước triền miên khói lửa nhưng giống nòi không bị hủy diệt. Dân tộc bị lệ thuộc hàng ngàn năm nhưng văn hóa không bị tiêu mất. Chúng ta không có những triết gia vĩ đại vì mỗi chúng ta một triết gia về sự sống của chính mình. Trong ca dao Việt Nam không thiếu những câu biểu hiện triết lý yêu thương nồng nàn sự sống đó:

• "Còn người còn của".
  "Người sống hơn đống vàng".
  "Dầu xây chín bậc phù đồ
  Sao bằng làm phúc cứu cho một người".

Văn hóa của chúng ta là sự sống. Mầu nhiệm và sinh động. Chúng ta không thể hóa thạch sự sống trên những pho tượng, đền đài. Chúng ta cũng không thể đóng khung sự sống trong những chủ trương, triết thuyết hay giáo điều. Tất cả những điều đó chỉ là sự tẩn ướp của một thây ma được mệnh danh là "văn hóa". Mọi nền văn hóa đóng khung trong triết thuyết, giáo điều chỉ là những nền văn hóa khô chết và phiến diện. Khi tìm đến một nền văn hóa toàn diện là một cuộc hành hương tìm về cội nguồn của sự sống. Rồi đắm mình trong dòng sống đó, chứ không phải đứng trên bờ để phân tích tìm hiểu dòng sống đó.

Yếu tính của nền văn hóa Việt chính là sự sống. Hoàn cảnh lịch sử chiến tranh liên tục của nước Việt đã khiến cho dân tộc ta có một tinh thần yêu sự sống nồng nàn. Những tang thương dâu bể giúp dân tộc ta ý thức sâu xa về sự đổi thay vô thường để thấy rằng những công trình kiến trúc cao vĩ cũng chỉ là công dã tràng trước sự phá hủy tàn khốc của chiến tranh và thời gian. Một khi sinh mệnh của dân tộc đã tuyệt chủng, thì những đền đài đó chỉ là những phế tích, vang bóng một thời như những Kim Tự Tháp của Ai Cập, vết tích của một dĩ vãng huy hoàng, hay những tháp Chàm khóc thương cho quá khứ.

Sự đau khổ dai dẳng trong chiến tranh đã làm cho dân tộc ta trưởng thành. Do đó chúng ta không cần những triết gia chỉ đạo về ý nghĩa của kiếp sống. Tất cả những nỗ lực tư tưởng chính yếu của văn hóa Việt đều dồn vào việc tu bồi cho sự sống thanh bình, tạo dựng một cuộc sống an lạc giải thoát về vật chất cũng như tinh thần trong lý tưởng "sanh thuận tử an" (sống an vui và chết không nuối tiếc). Một triết lý sống bình dị, nhưng mạnh mẽ với sự tỉnh thức cùng độ trong từng giây phút để tận hưởng sự mầu nhiệm của cuộc sống.

Nền văn hóa này, cụ Nguyễn Đăng Thục gọi là Văn Hóa Chùa Một Cột, tiêu biểu sự vượt thoát khỏi những thống khổ của cuộc sống để đạt sự an lạc tự tại, như những đóa sen sinh trong bùn, vượt qua sình lầy để vươn mình lên tỏa hương thơm ngát dưới ánh mặt trời.

Mặt khác, sự trường kỳ phấn đấu đã vun bồi un đúc cho dân tộc ta một sức sống mãnh liệt, vượt qua mọi thử thách để tồn tại. Sự thành tựu đó nhờ vào tính phóng khoáng, tinh thần cởi mở của văn hóa dân tộc. Không bị ràng buộc hay đóng khung trong một hệ thống ý thức hay giáo điều nào. Từ đó chúng ta dễ dàng tiếp nhận những luồng văn hóa ngoại nhập, kể cả những ý thức hệ đối nghịch để dung hóa, tô bồi phong phú cho nền văn hóa sinh động của mình. Lịch sử văn hóa dân tộc đã cho chúng ta thấy rõ yếu tố đặc thù này trong sự thành tựu của đạo học "Tam Giáo Đồng Nguyên".

• Tinh Thần Dung Hóa

Ngay từ đầu kỷ nguyên, Việt Nam đã là một trạm giao thông nằm trên ngã tư quốc tế. Những thương gia Ấn Độ hoặc các nước khác muốn sang Trung Hoa đều dừng chân tại Việt Nam trước khi tiếp tục cuộc hành trình. Ngược lại, tàu bè từ Trung Hoa sang Ấn Độ, Ả Rập đều phải ghé lại Việt Nam. Chính vị trí giao thông đặc biệt này đã khiến dân tộc Việt có cơ hội tiếp xúc với những nền văn minh dị biệt, học hỏi nhiều nền văn hóa ngoại quốc rất sớm để từ đó dân tộc có tầm nhìn bao quát, rộng rãi và phóng khoáng hơn. Thêm vào đó bản tính bao dung, cởi mở cố hữu đã tạo nên một tinh thần đặc thù của văn hóa Việt. Tên cũ của nước ta là Giao Chỉ đã gói ghém những ý nghĩa của tinh thần giao lưu văn hóa đặc biệt này.

Theo giáo sư Nguyễn Đăng Thục, tinh thần giao lưu này chúng ta có thể nhìn thấy trong huyền thoại Lạc Long Quân và Âu Cơ, giải thích về nguồn gốc "Con Rồng Cháu Tiên" của dân tộc Việt, đã ngụ ý rất rõ ràng về sự kết giao giữa hai nền văn hóa đại dương của Ấn Độ và văn hóa lục địa của Trung Hoa. Lạc Long Quân dòng dõi Rồng ở biển và Âu Cơ dòng dõi Tiên ở non cao. Núi cao biển rộng trong một tao ngộ trùng phùng sản sinh ra một tinh hoa tổng hợp: bọc trứng trăm con. Tiêu biểu cho sức sống vô tận, trẻ trung, mạnh mẽ như sức sống của cả trăm dân tộc dồn lại. Đó là nguồn văn hóa sống động của dân tộc Việt.

Từ hoàn cảnh lịch sử, từ vị trí địa dư đã hun đúc cùng với tinh khí của dân tộc đã tạo ra một nền văn minh sáng hóa, phong phú và sinh động. Tinh thần đặc thù của nền văn hóa này là khai phóng, mở cửa với mọi tư tưởng dị biệt, với mọi văn minh ngoại lai, để rồi thâu hóa, bồi bổ, tô điểm cho nền văn hóa cố hữu của mình ngày thêm phong phú. Điển hình là sự thâu hóa hai nền văn hóa Ấn Độ và Trung Quốc trong những thế kỷ đầu lập quốc, cũng như sau này sự thâu hóa văn minh Âu Tây trong thế kỷ hai mươi.

• Tam Giáo Đồng Nguyên

Văn hóa Ấn Độ truyền vào Việt Nam theo đường biển do các thương gia và các vị sư người Ấn. Đạo Phật được truyền vào Việt Nam rất sớm trước khi truyền sang miền Nam Trung Quốc. Trong một bút ký về cuộc đàm luận giữa quốc sư Đàm Thiên và Linh Từ Thái Hậu nhà Đường đã cho thấy rằng trong khi đạo Phật chưa truyền đến phía Nam Trung Quốc, thì tại Giao Châu (tên cũ của Việt Nam) đã dựng được mấy chục ngôi chùa và đã dịch được nhiều bộ kinh từ tiếng Phạn sang tiếng địa phương. Những thế kỷ sau, trong những cơn binh biến tại Hoa Lục, rất nhiều sĩ phu Trung Quốc không chấp nhận tân triều đã sang Giao Châu tỵ nạn. Trong số đó có Mâu Bác, một thiền sư nổi tiếng đã viết bộ "Lý Hoặc Luận" và bắt đầu khai sáng thiền học tại Việt Nam. Vào thế kỷ thứ tư, một thiền sư Việt Nam Khương Tăng Hội đã rời Luy Lâu (Hà Nội) để sang Nam Kinh hoằng dương Phật Pháp. Tại đây Ngài đã dịch rất nhiều bộ kinh từ tiếng Phạn sang tiếng Trung Quốc, ngày nay vẫn còn lưu truyền. Một trong những bộ kinh đó là Kinh An Bang Thủ Ý, cuốn kinh gối đầu cho những người tu thiền.

Khổng học và Lão học được truyền sang Việt Nam do các quan cai trị người Trung Hoa như Tích Quang, Nhâm Diên cũng như các trí thức tỵ nạn người Trung Quốc. Trong tư tưởng Trung Hoa, Khổng Giáo chủ trương hữu vi nhập thế (giúp đời bằng hành động), Lão Giáo chủ trương vô vi xuất thế (không xen vào việc đời). Hai hệ thống tư tưởng này đối nghịch nhau như nước với lửa. Chính Lão Tử đã từng kết tội Khổng Tử là kẻ đã làm loạn trật tự của vũ trụ khi ông đặt ra pháp luật, cương thường.

Trong khi đó Phật Giáo chủ trương vô ngã giải thoát (không chấp để giải thoát). Với chủ trương không chấp của Phật Giáo, tổ tiên chúng ta đã vượt qua những hạn hẹp của Khổng Lão, làm một cuộc dung hóa toàn diện, hình thành một nền tam giáo đồng nguyên (ba tư tưởng có cùng một nguồn). Vì Phật Giáo không chấp "hữu" lẫn "vô", với tinh thần vô chấp đó đã dung hóa được cả hữu vi của Khổng Giáo lẫn vô vi của Lão Giáo. Một đạo lý sống toàn vẹn giải đáp được cả ba mặt: sinh lý, tâm lý, và tâm linh.

Trong tinh thần Tam Giáo đó, con người đi vào đời với tinh thần phụng sự của Khổng Giáo, nhưng không tham cầu danh lợi. Khi nhiệm vụ đã hoàn thành, bổn phận đã làm xong, rời bỏ danh lợi không chút luyến tiếc trong tinh thần tiêu dao của Lão Giáo, để di dưỡng tâm linh. Cho dầu nhập thế hay xuất thế lúc nào cũng giữ tâm thanh tịnh, tu trì giới đức. Thái độ nhập thế vô chấp này có thể tìm thấy qua hành tung của thiền sư Vạn Hạnh, người đã tạo dựng triều đại nhà Lý. Sau khi triều đình đã được thành lập, người ta không còn thấy bóng dáng của vị thiền sư này đâu nữa. Cũng như các vua triều Trần đã nhường ngôi cho con để vào núi tu thiền.

Tinh thần Tam Giáo Đồng Nguyên này là một hòa điệu nhịp nhàng của những đối nghịch trong cuộc sống. Trong muôn mặt của thực tế, có lúc chúng ta cần có thái độ "hữu", có lúc "vô", và có lúc phải bỏ cả "hữu" lẫn "vô". Đó là thái độ không cực đoan quá khích.

Trong mỗi người Việt Nam đều sống với cả ba hệ thống tư tưởng trên, cư xử với nhau trong cương thường của Khổng Giáo, tiêu dao nhàn nhã trong tư tưởng vô vi của Lão Giáo, và tự tại giải thoát trong đạo lý giác ngộ của Phật Giáo. Do đó trong đạo lý truyền thống Việt Nam, thật khó phân biệt ai là người theo Khổng Giáo, Lão Giáo hay Phật Giáo. Sau này khi thực dân Pháp đô hộ đã gọi những người Việt theo tín ngưỡng truyền thống là "Lương" để phân biệt với "Giáo" (Thiên Chúa Giáo).

Tinh thần Tam Giáo Đồng Nguyên này đã giúp dân tộc phát triển về mọi mặt. Các triều đại huy hoàng nhất tiêu biểu cho tinh thần này là các triều Lý và Trần, trong đó Phật Giáo là một nhân tố tích cực nhất đóng góp vào giai đoạn uy hùng cực thịnh của lịch sử dân tộc. Dưới các triều đại này chúng ta không những mạnh về chính trị (thoát khỏi sự đô hộ của Trung Quốc), về quân sự (phá Tống, bình Chiêm, ba lần đánh thắng quân Mông Cổ), mà còn mạnh về học thuật (chữ Nôm được sáng chế,thiền phái Trúc Lâm được thành lập). Đạo lý Tam Giáo Đồng Nguyên đã huân tập cho dân tộc tinh thần phóng khoáng, cởi mở để mở cửa đón nhận tinh hoa của các nền văn minh khác nhau, để sáng hóa và phong phú nền văn minh của chính mình.

• Thâu Hóa Văn Minh Tây Phương

Đến thế kỷ thứ mười sáu, đất nước chúng ta bắt đầu tiếp xúc với văn hóa Tây Phương do các giáo sĩ Thiên Chúa Giáo mang đến. Sự tiếp xúc này đã đưa đất nước vào vòng nô lệ nhục nhã gần một thế kỷ dưới sự đô hộ của người Pháp vào giữa thế kỷ thứ mười chín. Trong văn hóa của "súng đạn", nhân nghĩa không giữ được thành trì, đất nước chúng ta bị bắt buộc phải canh tân. Sự hô hào sử dụng chữ quốc ngữ thay thế chữ Nho của các nhà ái quốc đầu thế kỷ hai mươi, mở ra một chiến lược canh tân mới: "Dùng chính vũ khí của Tây để đánh Tây" như học giả De Francis đã kết luận trong cuốn sách viết về chữ quốc ngữ của ông.

Chữ Quốc ngữ lúc đầu do các giáo sĩ Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ý và Pháp phiên âm để dễ dàng cho họ trong việc học nói tiếng Việt cho mục đích truyền giáo mà không cần phải học chữ Nôm và chữ Nho. Do đó thứ chữ này suốt trong ba trăm năm chỉ được các giáo sĩ ngoại quốc sử dụng mà thôi, ngay cả giáo dân địa phương cũng không mấy người biết. Đến năm 1862, sau khi chiếm Nam Kỳ người Pháp bắt đầu áp đặt việc phổ biến chữ quốc ngữ để thay thế chữ Nho. Nhân dân trong vùng bị chiếm phản kháng mạnh mẽ. Điển hình là thái độ bất hợp tác của các sĩ phu như Phan Đình Phùng, Nguyễn Trung Trực, Nguyễn Đình Chiểu. Tuy dưới áp lực của người Pháp suốt mấy chục năm chữ quốc ngữ vẫn không phổ biến.

Cho đến năm 1907, hai cụ Phan Bội Châu và Phan Chu Trinh hô hào canh tân đất nước và sử dụng chữ quốc ngữ để làm lợi khí đấu tranh giành độc lập. Trường Đông Kinh Nghĩa Thục được thành lập. Với chữ quốc ngữ dân chúng chỉ cần học vài tháng là có thể biết đọc biết viết truyền đơn cũng như sách cải cách. Từ đó chữ quốc ngữ mới phổ cập rộng rãi trong dân chúng. Chỉ trong vòng hơn mười năm chữ quốc ngữ đã đủ trưởng thành để thay thế chữ Nho, chữ Nôm và khoa thi Hán học cuối cùng được kết thúc vào năm 1919. Trong mục đích đó chữ quốc ngữ đã được tổ tiên chúng ta chấp nhận, bổ sung, cải thiện để thành chữ viết chính thức hiện nay. Tổ tiên chúng ta với chủ trương "mở mang dân trí, đấu tranh giành độc lập" do đó không ngần ngại trong việc tiếp nhận văn hóa mới trong các lãnh vực khoa học, văn hóa, nghệ thuật.

Qua những phân tích trên chúng ta thấy rằng dân tộc chúng ta với tinh thần phóng khoáng và uyển chuyển, sẵn sàng tiếp nhận tất cả những nền văn hóa dị biệt của người để làm phương tiện bồi dưỡng và cải thiện nền văn hóa của mình. Nhưng điều này không có nghĩa là một sự chấp nhận nô lệ văn hóa, chịu để cho một văn hóa nào thống trị. Lấy tinh thần dung hóa của Tam Giáo Đồng Nguyên làm nền tảng cho mọi sự kết hợp. Có như thế, chúng ta mới duy trì được bản chất của văn hóa Việt, nếu không chính là sự đánh mất mình để trở thành một loại cô hồn văn hóa.

Khi nhà cầm quyền hiểu rõ những tính chất đặc thù đó của văn hóa Việt thì đất nước hùng cường, nhân dân an lạc. Khi nhà cai trị đi vào con đường cực đoan, cố chấp thì đất nước loạn ly, nhân dân đói khổ. Dưới các triều đại Lý, Trần, tuy Phật Giáo là quốc giáo với các quốc sư tạo dựng nhà Lý như Vạn Hạnh, Lý Khánh Vân, triều Trần với những vị vua đạo đức sáng ngời như Thái Tông Hoàng Đế là tác giả cuốn Thiền Tông Chỉ Nam, Nhân Tông Hoàng Đế là tổ sư phái thiền Trúc Lâm Yên Tử, với những thiền sư tráng sĩ như thượng tướng Trần Quốc Tảng cũng là thiền sư Tuệ Trung Thượng Sĩ. Các vị này với tinh thần phóng khoáng, giác ngộ của nhà Phật, đã lập được thế chân vạc vững vàng trong chủ trương Tam Giáo Đồng Nguyên. Trong giai đoạn đó tuy thế lực Phật Giáo lớn, nhưng không độc tôn. Nho Giáo dưới thời Lý, Trần được trọng vọng, nhà vua đã mở các khoa thi, lập Văn Miếu thờ Khổng Tử, xây Quốc Tử Giám dạy kinh sử.

Sang đến nhà Lê, thế chân vạc này đã mất. Với tinh thần Nho Giáo độc tôn, các nho sĩ bắt đầu châm biếm, chống đối Phật Giáo và Lão Giáo. Trong lịch sử chúng ta chỉ thấy nhà Nho chống báng nhà Phật, chứ chưa bao giờ thấy nhà Phật chống báng nhà Nho. Tinh thần cố chập độc tôn này đã đưa đất nước vào vòng ly loạn suốt từ thế kỷ thứ mười sáu cho đến bây giờ. Bắt đầu với cuộc chiến Trịnh Nguyễn phân tranh kéo dài hàng trăm năm. Sau đó là cuộc xưng hùng tranh bá giữa nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn. Thanh bình không bao lâu lại rơi vào vòng nô lệ của thực dân. Sau đó là cuộc chiến tranh ý thức hệ đã đưa dân tộc đến chỗ suy thoái cùng độ. Ngày nay tuy đất nước hòa bình nhưng lòng người vẫn ly tán, những khác biệt của dân tộc vẫn tồn tại, những hận thù của lịch sử vẫn còn âm ỉ.

Trong suốt thời kỳ Nho Giáo độc tôn cũng như thời kỳ súng đạn làm chủ, Phật Giáo đã rời bỏ triều đình để trở về tiềm ẩn trong thôn làng. Thăng trầm với dân tộc, đồng lao cộng khổ với nhân dân trong cuộc sống. Cho dầu tình huống đất nước thế nào, Phật Giáo vẫn là điểm tựa tinh thần vững chắc cho nhân dân cùng khổ, là nơi nhân dân đặt để niềm tin lẽ sống trong những khi bức bách cùng khốn, là tia hy vọng bám víu cuối cùng trong hoàn cảnh đọa đày tuyệt vọng. Phật Giáo và Dân Tộc đã quyện vào nhau. Dân Tộc đã bảo tồn Phật Giáo và Phật Giáo đã nuôi dưỡng niềm hy vọng cho Dân Tộc.

• Kết Luận

Ôn lại lịch sử để nuôi dưỡng niềm tin vào sức mạnh văn hóa dân tộc. Với tinh thần không độc tôn, không cực đoan nhưng khoan hòa độ lượng, tổ tiên chúng ta đã thành công trong việc chuyển hóa mọi ý thức hệ đối nghịch, mọi tư tưởng dị biệt thành những phương tiện bồi bổ cho nền văn hóa Việt ngày càng quang rạng, làm cho nền văn hóa cố hữu của dân tộc thêm phong phú. Chúng ta chưa bao giờ tự hủy diệt nền văn hóa của mình để làm nô lệ cho các nền văn hóa ngoại lai. Bài học lịch sử chứng minh cho chúng ta thấy, khi chúng ta rời xa văn hóa dân tộc để đem văn hóa ngoại tộc về thống trị thì đất nước rơi vào thảm họa chinh chiến. Khi chúng ta từ bỏ con đường bao dung để đi vào độc tôn thì dân tộc chịu cảnh tương tàn, nhân dân lầm than. Cuộc chiến tranh chủ nghĩa không tưởng Tây phương vẫn còn là vết thương đau nhức cho đến ngày hôm nay.

Qua bao thăng trầm của lịch sử, vận mạng của Phật Giáo luôn luôn gắn liền với vận mạng của dân tộc. Khi dân tộc quang vinh, Phật Giáo hưng thịnh. Khi dân tộc bị nô lệ khổ nhục, Phật Giáo suy yếu. Dầu thịnh dầu suy, lúc nào Phật Giáo cũng sát cánh cùng dân tộc, đồng lao cộng khổ để đưa dân tộc đi lên, đưa đất nước đến chỗ phú cường. Trong thời đại hoàng kim của đất nước dưới triều đại Lý Trần, Phật Giáo là nhân tố tích cực để kết nối Khổng Lão trong chủ thuyết Tam Giáo Đồng Nguyên, thu thập nhân tâm về một mối. Trong tinh thần đó những hội nghị dân chủ đầu tiên của đất nước diễn ra trong ngày Hội Diên Hồng. Với quyết tâm của cả một dân tộc thì không một bạo lực nào có thể thắng được.

Điều đó đã chứng minh trong ba lần chiến thắng quân Mông Cổ, một đội quân chưa bao giờ chiến bại trên toàn cầu. Dưới thời Lê khi Nho Giáo độc tôn, Phật Giáo trở về tiềm ẩn trong thôn làng, làm chỗ nương tựa tâm linh cho nhân dân cùng khổ để chờ ngày quang phục. Dưới thời Pháp thuộc trong tinh thần vô chấp của Phật Giáo tổ tiên chúng ta không ngần ngại thâu hóa văn minh của người để làm lợi khí đấu tranh giành độc lập. Trong văn hóa dân tộc Phật Giáo là huyết mạch, là cốt tủy, là thực thể bất khả phân. Do đó khi nói đến văn hóa Việt Nam không thể không nói đến văn hóa Phật Giáo.

Con đường cứu nguy cho đất nước chỉ còn một con đường duy nhất là trở về với văn hóa dân tộc! Mọi xung đột mâu thuẫn chỉ giải quyết được khi người Việt nhìn nhau trong tình tự dân tộc. Những khác biệt trong dân tộc, những hận thù trong lịch sử chỉ tiêu tan khi nghiệp dĩ của dân tộc được chuyển hóa. Điều đó chỉ thực hiện được khi người Việt nhận diện được "bản lai diện mục" (mặt mày xưa nay) của dân tộc mình. Khi hồn nước trong mình vững mạnh thì sống ở đâu cũng không bị mất gốc. Khi hồn nước không còn thì dân Việt dù ở tại quê hương hay hải ngoại cũng chỉ là những cô hồn vất vưởng.

Chúng ta vững tin vào sinh lực của dân tộc. Những hiện tượng về nguồn của người Việt hải ngoại, cũng như sự phục hồi các lễ hội trong nước là những dấu hiệu biểu lộ sức sống tiềm tàng của văn hóa dân tộc. Lũy tre xanh là hàng rào kiên cố để bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. Ngày nào tre vẫn xanh, sinh lực dân tộc vẫn tiềm tàng.

[battinh]

Ngộ: Giác Ngộ
Thư pháp Thích Trí Hoằng

Chương III
PHƯƠNG PHÁP ĂN CHAY

Trong truyền thống tu tập Việt Nam, vấn đề ăn chay được đặt ngang hàng với sự giữ giới. Đối với hàng Phật tử tại gia việc ăn chay được khuyến khích gia tăng số ngày ăn, còn đối với người xuất gia đó là điều kiện bắt buộc. Tại sao vấn đề ăn chay được đặt quan trọng như vậy? Qua những phân tích sau chúng ta sẽ hiểu rõ vấn đề.

• CA DAO TỤC NGỮ

Trong từ ngữ Phật giáo Việt Nam "ăn chay niệm Phật" đi đôi với nhau, trình bày ngắn gọn phương pháp tu tập chú trọng trên cả hai phương diện Thân và Tâm. Sự hành trì này đã ăn sâu vào nếp sống của dân Việt trong các câu ca dao, tục ngữ như:

• "Đói ăn rau, đau uống thuốc"
  "Còn ao rau muống, còn đầy chum tương"
  "Anh đi anh nhớ quê nhà
  Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương".

Có thể nói thực phẩm chính của dân quê Việt Nam là rau đậu. Sự ăn uống đạm bạc này đã giúp giải quyết được nạn đói kém, giữ gìn sức khỏe, cũng như nuôi lớn dân tộc Việt trường tồn trong lịch sử. Truyện Phù Đổng Thiên Vương ghi lúc cậu bé ăn uống xong, lớn nhanh thành người hùng tráng, cỡi ngựa sắt ra trận:

• "Bảy nong cơm, ba nong cà,
  Uống liền vốc nước cạn đà khúc sông".

Những câu ca dao, tục ngữ cũng như huyền sử Việt Nam cho thấy việc ăn chay đóng góp tích cực trong việc nuôi sống và nuôi lớn dân tộc Việt. Qua đó chúng ta thấy sự có mặt của phương pháp tu tập đạo Phật Việt Nam.

Tại Việt Nam, cho dầu không ăn chay, trong các bữa ăn của người Việt thực phẩm chính vẫn là rau đậu. Cùng với sự lao động chân tay làm con người ít bệnh.

Ngày nay, sống tại Âu Mỹ, nhiều người đã thay đổi sự dinh dưỡng bằng cách gia tăng khẩu phần thịt, trong khi đó thiếu hoạt động thể dục chân tay. Đây chính là nguyên nhân gây ra những chứng bệnh hiểm nghèo như: ung thư, áp huyết cao, cholesterol, các chứng bệnh tim. Một vị bác sĩ cho chúng tôi biết, lúc người Việt tỵ nạn mới định cư ở Hoa Kỳ mười người chỉ có hai người bị cholesterol. Sau mười năm, mười người hết tám người bị bệnh đó. Đến khi ngã bệnh, bác sĩ cho biết muốn bớt bệnh chỉ còn phương cách ăn chay.

• NGUY HẠI TRONG VIỆC ĂN THỊT

Trong thịt chứa rất nhiều các độc tố gây ra các chứng bệnh nguy hiểm.

1. Chất béo (fat): Chất béo trong động vật là chất béo bão hòa (saturated fat). Chất này có trong thịt và dầu dừa. Nếu chúng ta tiêu thụ quá nhiều chất béo này, các chứng bệnh như mập phì, ung thư và các chứng về tim mạch sẽ dễ dàng phát sinh. Các chất béo này thường đông đặc ở nhiệt độ thường. Khi vào trong máu sẽ tạo thành cholesterol đóng ở bờ thành các mạch máu làm cho máu đông đặc, dẫn đến hiện tượng xơ cứng động mạch, gây ra tình trạng tắc nghẽn sự lưu thông của máu, tạo ra chứng động tim (heart attack), và đứt mạch máu não (strokes).

2. Chất xơ (fiber): Chất xơ không có trong thịt cá. Chất này lấy từ thực vật và có nhiệm vụ giúp thực phẩm di chuyển dễ dàng trong hệ thống tiêu hóa và làm giảm lượng cholesterol trong máu. Ăn nhiều thịt sẽ gây nên bệnh táo bón, bệnh về tiêu hóa, ung thư ruột và các chứng rối loạn về đường ruột.

3. Chất đạm (protein): Nhiều người nghĩ rằng, ăn nhiều thịt cá để có đủ chất đạm. Điều này sai lầm, vì những nghiên cứu y học gần đây cho thấy nếu ăn nhiều thịt cá sẽ làm tổn thương đến gan thận và dễ gây ra chứng bệnh xốp xương và ung thư. Các nghiên cứu này cho thấy sự gia tăng lượng protein thịt dẫn đến sự mất chất vôi (calcium) qua đường bài tiết, cũng như tăng trưởng bệnh sạn thận. Các quốc gia có tỷ lệ gãy xương cao là Hoa Kỳ, Na Uy, Đan Mạch.

4. Các độc tố do sự chăn nuôi: Ngày nay vấn đề chăn nuôi đã được công nghiệp hóa. Người ta đã dùng rất nhiều hóa chất để làm cho súc vật lớn nhanh. Với chất hormone, người ta có thể làm cho con vật lớn nhanh gấp đôi, gấp ba. Ví dụ: Thời gian cần để cho heo lớn là hai năm. Với chất hormone, người ta chỉ cần tám tháng là heo đã lớn bằng con hai năm. Quả thật heo lớn như thổi. Con người tiêu thụ thịt các con vật đó, rồi cũng lớn như thổi. Các chứng bệnh độc hại cũng từ đó phát sinh ra.

Gà cũng thế. Từ lúc chui ra khỏi trứng cho đến ngày vào lò sát sinh, các con gà này được nuôi trong những chuồng hộp chật hẹp, chỉ đủ chỗ để nằm. Do đó các con gà này không đi đứng được, chúng bị bại liệt và suốt đời không hề thấy ánh mặt trời. Chúng ta ăn những con vật bệnh hoạn như thế, thì làm sao chúng ta có thể khỏe mạnh được.

Bò cũng thế. Bò là động vật ăn cỏ. Thế nhưng với kỹ thuật chăn nuôi hiện đại, người ta đã dùng hormone cùng với các ruột lòng phế thải để làm thức ăn cho bò. Việc chăn nuôi này làm đảo lộn hệ thống tiêu hóa của con vật và là nguyên nhân gây ra chứng bệnh "bò điên (mad cow disease)". Bệnh này đã làm mấy chục người bị chết và cả thế giới không ai dám nhập cảng thịt bò của Anh quốc.

Đối với nhiều loại súc vật khác cũng thế. Người chăn nuôi chỉ biết làm sao cho lãi nhanh, lãi nhiều. Còn chuyện độc hại hay không là việc của người tiêu thụ.

5. Các độc tố sinh ra lúc con vật bị giết: Các con vật cũng có linh tính như con người. Chúng ta vẫn thưòng nghe những chuyện kể về các con vật trước khi bị đưa vào lò sát sinh. Nhiều con trì lại không chịu đi, nhiều con nưóc mắt ràn rụa. Trong các phim về động vật, cũng có những phim nói về tình cảm của súc vật. Phim quay cảnh tượng những con voi cứ quây quần quyến luyến bên xác của voi con suốt mấy ngày. Hoặc cảnh con vượn ôm xác con kêu la thảm thiết cho đến lúc thây rã nát ra. Hoặc những con chó đã nhịn ăn khi người chủ qua đời, sau đó nó cũng chết theo. Như thế, ai bảo súc vật không có tình cảm? Con vật cũng có những tình cảm vui buồn, sợ hãi. Sự oán hận, sợ hãi trước khi bị giết đã tạo ra những độc tố trong cơ thể con vật. Chúng ta ăn những độc tố đó vào làm thế nào nội tâm chúng ta thanh thản được?

Tục ngữ Việt Nam có câu: "Tham thực cực thân". Chưa bao giờ chúng ta thấm thía bài học đó như bây giờ. Ngày nay chúng ta khổ không phải vì thiếu ăn, nhưng khổ vì sự bội thực.

• LỢI ÍCH CỦA ĂN CHAY

Ăn chay mang lại cho chúng ta nhiều lợi ích thiết thực trên cả hai phương diện thể xác và tinh thần. Trên phương diện thiên nhiên, cơ thể con người được cấu tạo không phải để ăn thịt, mà để ăn chay. Các loài động vật như cọp, sư tử có thể tiêu hóa thịt dễ dàng. Còn cơ thể con người không thể nào tiêu hóa được, nếu chúng ta chỉ ăn toàn thịt mà không có ăn kèm với các loại rau đậu ngũ cốc khác như gạo, rau cải... Bác sĩ Day so sánh các loài động vật ăn thịt và ăn rau cỏ cho thấy ruột của loài người dài đến 1m25, rang nhở không nanh. Điều này cho thấy con người không phải là loài động vật ăn thịt. Vấn đề ăn thịt có lẽ chỉ bắt đầu từ khi con người tìm ra lửa để nấu nướng.

1. Giữ Thân Khỏe Mạnh: Việc ăn chay giúp chúng ta không những phòng ngừa được các chứng bệnh nan y, mà còn chữa trị được các chứng đó nữa.

• - Chất béo: Chất béo lấy từ thực vật là chất béo không đông đặc. Chất này không tạo ra cholesterol xấu làm nghẽn sự lưu thông của máu. Trái lại, nó còn giúp làm giảm lượng cholesterol xấu. Sự ăn chay có thể bảo đảm cho chúng ta khỏi những tai biến do cholesterol xấu tạo ra. Các chứng động tim (heart attack), đứt mạch máu não (strokes).
  
  - Chất xơ: Chất xơ chỉ có trong thực vật. Chất này giúp sự tiêu hóa dễ dàng, làm giảm cholesterol trong máu. Ăn chay không bị táo bón, không bị các chứng bệnh về tiêu hóa cũng như ung thư ruột.
  
  - Chất đạm: các nghiên cứu y học cho thấy trong đậu nành có số lượng chất đạm bằng với số lượng chất đạm có trong thịt. Và chất đạm thực vật này không gây ra những chứng bệnh xốp xương hay sạn thận.

Sự ăn chay giúp cơ thể giảm thiểu các chứng bệnh về tim, chứng đứt mạch máu não, các chứng bệnh về đường ruột, bệnh xốp xương, các chứng ung thư bao tử, ung thư ngực, ung thư ruột già (colon cancer), ung thư nhiếp hộ tuyến (prostate cancer) và các chứng bệnh truyền nhiễm.

• Các thực phẩm có dược tính cao
  
  - Đậu nành: có lượng protein nhiều bằng thịt. Tàu hủ hay các sản phẩm bằng đậu nành có khả năng thay thế thịt. Trong đậu nành có chất isoflavone-genistein có khả năng ngăn ngừa sự phát triển của ung thư.
  
  - Trà: trong trà có chất polyphenols làm chận đứng sự phát triển tế bào ung thư và làm giảm cholesterol cũng như áp huyết cao.
  
  - Tỏi: có rất nhiều dược tính mạnh. Có khả năng chận đứng sự tăng trưởng tế bào ung thư, làm giảm cholesterol và áp huyết cao, cũng như hồi sinh các tế bào đã chết. Ngày nay các hiệu thuốc tây chế thuốc tỏi cho những người không ăn được tỏi tươi.
  
  - Brocoli (cải hoa): có chất sulforaphane. Chất này có khả năng giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại ung thư.
  
  - Gừng: giúp điều hòa bộ máy tiêu hóa và giúp khí huyết lưu thông.
  
  - Rong biển: có những dược tính có khả năng ngăn ngừa ung thư.
  
  - Cà chua: có chất lycopene có khả năng chống lại các chứng bệnh ung thư.

Các nghiên cứu y học gần đây cho thấy dân Nhật có tỷ lệ ung thư thấp nhất, nguyên do là vì người Nhật ăn nhiều rau cải, rong biển, tàu hủ và uống nhiều trà. Vấn đề tỏi, có người hỏi: ăn chay có nên sử dụng tỏi hay không? Tỏi là một thực vật có nhiều dược tính nóng không thích hợp cho vùng nhiệt đới. Chúng ta ở xứ lạnh thì tỏi lại rất tốt. Hơn nữa sử dụng tỏi để trị bệnh thì không có vấn đề gì. Chỉ khi nào trì chú thì không nên dùng tỏi, vì tỏi có mùi không tinh khiết.

2. Giữ Tâm Thanh Thản: Trong Phật Giáo việc ăn chay là một pháp môn tu tập. Đối với Phật tử tại gia không bắt buộc phải ăn chay trường, tuy nhiên đối với các vị xuất gia, ăn chay là điều kiện tiên quyết khi vào chùa. Điều này được xem như một giới điều. Thành ngữ "trường trai giữ giới" nói lên điều đó. Việc ăn chay không những giữ thân khỏe mạnh, mà còn giữ tâm thanh tịnh. Vấn đề giữ gìn sức khỏe chúng ta đã thảo luận ở trên, bây giờ chúng ta thảo luận về vấn đề giữ tâm thanh thản. Ăn chay có những tác dụng sau:

- Tăng trưởng lòng từ bi: Một trong các giới điều quan trọng là giới không sát sanh. Việc ăn chay là sự tỏ lòng thương đối với súc vật. Chúng ta không nỡ sống trên mạng sống của chúng sanh khác. Có người bảo rằng: Trời sinh muôn vật cho người hưởng thụ Nếu thế thì cọp cũng nghĩ rằng: Trời sinh loài người để làm thức ăn cho cọp!

Có người nghĩ rằng mình không tự tay sát sinh thì kể như không phạm tội. Tuy nhiên nếu mình không ăn thì con vật không bị giết. Ngày nay xã hội văn minh, chúng ta không tự tay giết, nhưng đã có các siêu thị, McDonald giết súc vật thế chúng ta. Kinh Hồng Danh: "Không tự mình giết, không bảo người giết, không tán đồng việc giết chóc". Nhìn kỹ vào trong một miếng thịt chúng ta sẽ thấy máu me tràn đầy. Nhìn kỹ vào một bữa ăn chúng ta thấy đầy dẫy sự đau khổ!

Trong quan niệm bình đẳng của Phật Giáo, sự sống nào cũng là sự sống, cũng có giá trị ngang nhau. Cho dầu đó là sự sống của một con vật hay một con người. Khi dòng máu cùng đỏ thì mọi sự sống đều linh thiêng, đều phải được bảo vệ vì "tất cả chúng sanh đều có Phật tánh". Với quan niệm luân hồi, các thú vật đó có khi là người thân của chúng ta.

- Làm giảm nạn đói: Tình trạng thiếu ăn trên thế giới không phải vì thiếu thực phẩm nhưng vì sự ăn thịt của loài người. Thống kê cho thấy muốn sản xuất một ký lô thịt bò người ta cần đến mười lăm ký ngũ cốc. Kỹ nghệ thịt bò của Hoa Kỳ tiêu thụ số lượng ngũ cốc nhiều hơn tổng số lượng ngũ cốc tiêu thụ của hai nước Ấn Độ và Trung Hoa. Mỗi năm trên thế giới có mười một triệu trẻ em bị chết vì thiếu dinh dưỡng. Các nhà dinh dưỡng học ước lượng rằng nếu mỗi năm Hoa Kỳ chỉ cần giảm một phần trăm số lượng tiêu thụ, thì số ngũ cốc đó đủ để cứu sống hằng triệu người bị đói trên thế giới.

- Giữ môi trường trong sạch: Kỹ nghệ chăn nuôi đã phá hủy rừng để lấy đất nuôi súc vật. Các nước Trung Mỹ phá hủy cả trăm triệu mẫu rừng để lấy đất nuôi bò. Chất phế thải do các kỹ nghệ này thải ra nhiều không tưởng tượng được. Người ta ước tính cứ mỗi quarter pound (phần tư cân) thịt bò người ta phá hủy 55 square feet (bộ vuông) rừng nhiệt đới Trung Mỹ và thải ra 500 pounds (cân) khí carbondioxide vào khí quyển. Để trồng một pound (cân) lúa mì người ta cần 25 gallons nước, trong khi sản xuất một pound (cân) thịt phải cần tới 2500 gallons nước. Ngoài nước uống và không khí bị ô nhiễm, quả địa cầu cũng bị nóng dần vì hàng triệu tấn khí bị ô nhiễm, quả địa cầu cũng bị nóng dần vì hàng triệu tấn khí methane thải ra từ các trại chăn nuôi. Nếu chúng ta không thay đổi cách ăn uống thì đến một ngày nào đó chúng ta sẽ hủy hoại chính mình và trái đất sẽ trở thành một hành tinh chết.

• Con Đường Trước Mặt

Qua những phân tích trên, chúng ta thấy ngày nay vấn đề ăn chay là một nhu cầu bức thiết để tự cứu mình, cứu các thế hệ con cháu cũng như cứu lấy hành tinh của chúng ta đang ở. Việc ăn chay không những giúp chúng ta giữ thân khỏe mạnh, mà còn giữ tâm thanh thản và giữ môi trường trong sạch. Thực tập ăn chay chúng ta có thể đi từng bước. Bắt đầu bằng mỗi tuần một ngày, bất kỳ ngày nào, sau đó gia tăng dần. Điều quan trọng là phải ý thức rằng việc ăn chay là để giữ gìn sức khỏe cá nhân, gia đình và đoàn thể trong một xã hội đầy ô nhiễm từ vật chất đến tinh thần.

Như trên chúng ta nhận thấy cơ thể con người không được cấu tạo để ăn thịt. Do đó việc ăn chay là bẩm tính tự nhiên. Nếu chúng ta sống ngược với thiên nhiên thì hậu quả chỉ chuốc lấy đau khổ. Những bệnh tật mà con người chịu đựng hôm nay chính là hậu quả của việc đi ngược lại với lẽ sống tự nhiên. Bệnh "Bò Điên" ở trên là một bằng chứng hùng hồn. Và ở con người những bệnh khùng điên này cũng đang gây đau khổ từ thể xác đến tinh thần trong các chứng bệnh nan y như ung thư, động tim, đứt mạch máu não, cholesterol, cũng như những chứng căng thẳng thần kinh (stress). Tất cả chỉ vì miếng ăn: "Tham thực cực thân". Đạo Đức Kinh dạy:"Nhân pháp Đạo, Đạo pháp Tự Nhiên" (nghĩa là: Con người sống theo lẽ Đạo và Đạo sống theo Tự Nhiên). Việc ăn chay cần kết hợp với việc lạy Phật để dễ dàng phát huy khả năng an lạc giải thoát tiềm tàng trong mỗi người. Phương pháp tu này đáp ứng được nhiều phương diện từ thể xác đến tâm linh, mang lại cho chúng ta an lạc, giải thoát ngay trong đời sống hiện tại. Truyền thống tu tập Việt Nam cung cấp cho chúng ta những phương tiện cần thiết để duy trì thân tâm an lạc để sống khỏe, sống vui và sống lâu trong phương pháp "Ăn Chay, Lạy Phật".

Tài Liệu Tham Khảo:

- Tâm Diệu, Quan Điểm Về Ăn Chay Của Đạo Phật, Hoa Sen (California), 1998.
- "Food in a Pill" in Health, Mach 1998, pp. 87-92
- "Soy Monograph" by C. Grauds, Pharmacy Times, 1999.
- "Phương Pháp Dinh Dưỡng". Lá Thư Kim Sơn, số 2, 1998, tr. 12.

[battinh]

Bi: Từ Bi
Thư pháp Thích Trí Hoằng

Chương IV
PHÁP MÔN LẠY PHẬT

Trong truyền thống tu tập Việt Nam, pháp môn Lạy Phật là một pháp môn rất phổ biến được thực tập trong hàng xuất gia cũng như tại gia. Các chùa cứ vào những ngày mười bốn và ba mươi âm lịch đều có các buổi lạy Hồng Danh Sám Hối. Bây giờ tại hải ngoại chúng ta cũng vẫn tiếp tục tu tập theo truyền thống đó. Như thế đủ chứng minh tính mầu nhiệm của pháp môn này. Tuy nhiên, lâu nay chúng ta thực tập thấy có an lạc và lợi ích thiết thực cho thân và tâm, nhưng không hiểu rõ nguyên nhân tại sao? Lý do nào khiến pháp môn này mang đến những lợi lạc mầu nhiệm đó.

Sau thời gian dài sống tại Bắc Âu cũng như Đông Bắc Hoa Kỳ là những vùng rất lạnh của thế giới, chúng tôi nghiệm ra tại đây có rất nhiều người mắc phải những chứng bệnh thuộc về phong thấp như đau nhức khớp xương. Nhất là những người lớn tuổi đến từ các nước thuộc khu vực nhiệt đới. Bác sĩ khuyên mọi người nên tập thể dục. Ai cũng thấy lời khuyên đó đúng. Vì sang đây chúng ta ít khi có cơ hội để vận động thân thể cho khí huyết lưu thông. Chúng ta ngồi quá nhiều, vừa bước ra khỏi nhà đã leo lên xe, đến sở làm phải ngồi suốt buổi. Ngày này sang ngày nọ cứ như thế.

Thêm vào đó, qua sự ăn uống cơ thể chúng ta tiêu thụ quá nhiều độc tố. Từ đó đủ các chứng bệnh về tim cũng như ung thư phát sinh. Tuy thế việc tập thể dục vẫn là vấn đề nan giải. Với những người trẻ tuổi ít gặp khó khăn. Còn đối với những người lớn tuổi, đây quả thật là một khó khăn lớn. Vì văn hóa khác biệt, các cụ ta thấy ngại ngùng trong việc đi bơi đi lội, đi đến nhà tập thể dục để luyện tập thân thể.

Đó là chưa kể vấn đề di chuyển cũng như ngôn ngữ, vì phần lớn các cụ không biết lái xe và tiếng tăm không thông. Còn việc đi bộ cũng không dễ dàng thực hiện được, vì vào mùa ấm còn đi lại chút đỉnh, chứ những ngày lạnh chẳng dám hé cửa, đừng nói chuyện ra ngoài đường. Nếu đi không khéo, trợt tuyết ngã thì khổ thân. Nói tóm lại là đành chịu chết. Các vị than phiền và không biết phải giải quyết vấn đề như thế nào. Chúng tôi chỉ khuyên các cụ hãy cố gắng thực tập pháp môn lạy Phật mỗi ngày, sáng cũng như tối.

Các cụ theo đó thực tập vài tuần lễ sau đã có người đến chùa cám ơn, nhờ thực tập pháp môn lạy Phật đã khỏi bệnh. Có vị cho chúng tôi hay sau mấy tuần lạy Phật, bây giờ đã hết luôn chứng đau lưng. Chứng bệnh mà vị đó đã bị từ nhiều năm nay, uống thuốc gì cũng không khỏi. Các vị khác cho hay bây giờ ngủ ngon giấc không mộng mị, các chứng tê nhức cũng đã hết. Còn những người trung niên cũng cho biết họ đã bán các dụng cụ tập thể dục, vì cứ mỗi sáng sau khi lạy hai mươi phút mồ hôi toát ra như tắm, như thế thì hơn thể dục nhiều.

• Trong Các Truyền Thống Phật Giáo

Pháp môn lạy Phật không phải chỉ có các Phật tử thuộc truyền thống Tịnh Độ thực hành, nhưng phương pháp này cũng được các truyền thống khác tu tập. Với Phật Giáo Tây Tạng vấn đề lạy Phật là một phương pháp tu căn bản. Trong truyền thống này, khi bắt đầu những kỳ nhập thất dài hạn, thông thường kéo dài ba năm ba tháng ba ngày, các vị Lạt Ma lạy một trăm ngàn lạy. Mỗi ngày từ sáng đến tối chỉ thực hành lạy Phật.

Trung bình mỗi ngày lạy được một ngàn lạy, và cứ lạy liên tục như thế trong ba tháng mười ngày thì đủ một trăm ngàn.

Có người thắc mắc không hiểu lạy như thế có lợi ích gì? Vấn đề này chúng ta sẽ tìm hiểu cặn kẽ trong phần sau. Đại khái chúng ta có thể hiểu đây là giai đoạn chuẩn bị cho thời gian "hạ thủ công phu" để nỗ lực tinh tấn trên con đường khai triển tuệ giác. Sự chuẩn bị này được chú trọng trên cả hai phương diện thân và tâm.

Sau giai đoạn lễ lạy đó, tâm hồn hành giả thơi thới, thân thể tráng kiện. Khi đó vị hành giả cảm thấy như mình được tái sinh từ thể xác đến tinh thần. Cần hội đủ những điều kiện cần thiết đó thì công cuộc khổ tu của những tháng năm đến mới thành tựu viên mãn. Chúng ta cũng nên biết rằng, Tây Tạng là một nước ở trên núi Hy Mã Lạp Sơn, một dãy núi cao nhất thế giới, tuyết phủ quanh năm.

Trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt như thế, nếu không có một thân thể cường tráng một ý chí mãnh liệt thì khó có thể tiếp tục công việc tiến tu.

Do đó sự hành trì lễ lạy là một phương pháp tốt để đạt những mục tiêu ban đầu. Ngoài ra các Phật tử Tây Tạng cũng thực hành phương pháp "nhất bộ nhất bái" (nghĩa là đi một bước lạy một lạy) trong các cuộc hành hương chiêm bái các thánh tích như: Cung Potala nơi Đức Đạt Lai Lạt Ma ngự, các tu viện nổi tiếng nơi có bảo tháp có các vị Tổ sư...

Quang cảnh rất cảm động chung quanh Bồ Đề Đạo Tràng, nơi Đức Phật Thành Đạo, là hàng trăm vị Lạt Ma cùng các Phật tử Âu Mỹ thực hành pháp môn lễ lạy. Họ cứ lạy từ sáng đến chiều và từ ngày này sang ngày nọ. Cách lạy của người Tây Tạng cũng khác hơn chúng ta là họ lạy nằm dài hết cả người xuống đất. Tấm ván dùng để lạy trở nên bóng loáng và chỗ hai bàn tay chống xuống để đẩy dài người ra bị lõm sâu xuống. Điều đó chứng tỏ họ đã lạy không biết bao nhiêu ngàn vạn lạy rồi.

Qua những khảo sát đó, chúng ta hiểu được: Tại sao dân Tây Tạng có thể sống khỏe mạnh trên đỉnh núi tuyết, nơi lạnh lẽo và thiếu dưỡng khí? Làm thế nào để có được tín tâm vững chãi nơi Tam Bảo? Làm sao để thành đạt kết quả tu tập? Những thành tựu đó có thể nói phần lớn nhờ bởi công phu lễ bái. Chính việc Lạy Phật đã giúp cho dân Tây Tạng sống khỏe mạnh từ thể chất đến tinh thần, có tín tâm kiên cố nơi Tam Bảo, và thành tựu sự nghiệp tu chứng. Ngày nay dân tộc nhỏ bé yếu kém đó đã mang Phật pháp truyền bá khắp nơi.

Tại Trung Quốc, các Tông phái Phật Giáo từ Tịnh Độ, Thiền, Thiên Thai, đến Luật Tông, Mật Tông v.v... đều chú trọng vào việc lạy Phật như một hành trì căn bản. Tịnh Độ Tông có những cuốn kinh dành riêng cho việc lễ lạy như:

• - Kinh Hồng Danh: 108 lạy, kinh sám hối căn bản.
  
  - Kinh Ngũ Bách Danh: 500 lạy, gồm tên của 500 vị Phật hay Bồ Tát.
  
  - Kinh Thiên Phật: 1.000 lạy, danh hiệu của một ngàn vị Phật.
  
  - Kinh Ngũ Thiên Phật: 5.000 lạy, danh hiệu của năm ngàn vị Phật.
  
  - Kinh Vạn Phật: 10.000 lạy, danh hiệu của mười ngàn vị Phật.
  
  - Thủy Sám: sách sám hối, vừa tụng vừa lạy, do ngài Ngộ Đạt soạn.
  
  - Lương Hoàng Sám: bộ sách sám hối, do hòa thượng Chí Công đời vua Lương Võ Đế soạn để sám hối cho hoàng hậu Hy Thị.

Qua các kinh đó chúng ta thấy Phật Giáo Trung Quốc đã hành trì pháp môn lạy Phật nghiêm túc như thế nào. Ngày xưa các chùa đều được xây dựng nơi núi cao rừng sâu, tránh cảnh thị thành náo nhiệt để các hành giả chuyên chú quán chuyến nội tâm. Các ngôi chùa như Thiếu Lâm Tự được xây dựng trên núi Thiếu Thất, Tổ Đình Thiên Thai Tông xây trên núi Thiên Thai, Tổ Đình Trúc Lâm xây trên núi Yên Tử. Để có đủ sức khỏe chống lại sơn lam chướng khí thú dữ, các thiền sinh phải luyện tập võ thuật và khí công kèm với sự tu tập phát huy tuệ giác.

Tổ Sư Bồ Đề Đạt Ma là người đã khai sáng Thiền Tông tại Trung Quốc, cũng là tổ sư sáng lập võ thuật tại đây. Các tổ sư đã ý thức rõ ràng sự quan hệ giữa thân và tâm. Sự thành tựu tuệ giác phải song hành với sự tráng kiện của thân thể. Khí công và nội lực là những yếu tố quan trọng trong việc phát triển tâm linh. Không thể nào có được ý chí dũng mãnh trong một thân thể bệnh hoạn. Từ đó các tổ đã kết hợp hai truyền thống tu luyện của Ấn Độ và Trung Quốc, truyền thống Yoga cũng như các phương pháp luyện công luyện khí của võ thuật được kết hợp nhuần nhuyễn để chế tác pháp môn Lạy Phật. Như thế chúng ta thấy Lạy Phật là kết quả tiêu biểu cho những kinh nghiệm tu tập thoát thai từ sự dung hợp sâu sắc tinh hoa của các nền Đạo học đông phương.

Một vị thánh tăng trong thời đại chúng ta là ngài Hư Vân (1840-1959), ngài đã hành trì "tam bộ nhất bái" (ba bước một lạy) từ Phổ Đà Sơn về Ngũ Đài Sơn, quãng đường dài bằng đoạn đường từ New York về Seattle. Trong cuốn Tự Truyện ngài đã kể lại những kinh nghiệm tu chứng của ngài trong thời gian lễ bái đó. Ngài có được những khả năng phi thường như nhìn xuyên qua vách, nghe được tiếng từ xa, biết việc vị lai v.v... Lúc bị chính quyền cộng sản tra khảo dã man, người cai ngục tưởng ngài chết rồi. Nhưng sáng hôm sau thấy ngài ngồi dậy khỏe mạnh như trước đó chẳng có chuyện gì xảy ra. Ngài thọ 120 tuổi.

Ngày nay tại Tổ Đình Vân Môn ở Quảng Đông Trung Quốc, mỗi sáng chư tăng sau thời công phu bắt đầu lạy ba trăm lạy. Phật Giáo Việt Nam cũng như Nhật Bản và Đại Hàn chịu ảnh hưởng sâu đậm Phật Giáo Trung Quốc. Do đó trong phương pháp hành trì rất chú trọng về lễ lạy. Phật tử Việt Nam đến ngày nay vẫn duy trì mạnh mẽ phương pháp tu tập đó. Vào những ngày mười bốn và ba mươi âm lịch, chúng ta có những thời Hồng Danh Sám Hối. Chúng ta cũng lạy Ngũ Bách Danh, Thiên Phật, Vạn Phật... Ngoài ra, có người cũng phát nguyện lạy từng chữ trong các bộ kinh lớn như Pháp Hoa, Bát Nhã, Niết Bàn, Hoa Nghiêm...

Trước năm 1975, lúc tôi còn ở Chùa Già Lam, Gia Định, mỗi sáng sau thời công phu, được nghe hòa thượng Trí Thủ xướng hồng danh chư Phật chư Tổ để mọi người lễ lạy. Giọng Ôn sang sảng vang dội khắp chùa. Thỉnh thoảng Ôn nhập thất. Trong suốt thời gian đó Ôn trì niệm và lễ bái hồng danh đức Phật A Di Đà. Những năm cuối đời Ôn vẫn kiên trì tu tập pháp môn đó. Qua cuộn băng cassette thu tại Chùa Già Lam vào khoảng năm 1982, chúng tôi vẫn còn nghe giọng xướng trầm hùng của Ôn và Đại Chúng. Tại Hoa Kỳ, chúng tôi được biết Tu Viện Kim Sơn tại Bắc Ca-li thực hành chuyên cần công phu bái sám. Đại Chúng lạy mỗi ngày hai thời và mỗi thời khoảng hai trăm lạy. Pháp môn này vẫn là pháp môn tu tập chính yếu cho hầu hết các chùa Việt Nam tại hải ngoại.

Tác phẩm nổi tiếng về sự hành trì pháp môn lạy Phật này là cuốn Khóa Hư Lục của vua Trần Thái Tôn soạn. Nhà vua soạn bộ sách sám hối này cũng trong tâm trạng thành khẩn như ngài Ngộ Đạt sám hối nghiệp chướng nhiều đời, như vua Lương Võ Đế sám hối quả báo của hoàng hậu. Như chúng ta biết vua Trần Thái Tông là vị vua đầu tiên của triều Trần. Dưới áp lực của thái sư Trần Thủ Độ, cũng là chú của vua, bắt vua phải làm những việc loạn luân, thất nhân tâm như ruồng bỏ vợ, lấy chị dâu đang mang thai, cùng chứng kiến những cảnh tàn sát tôn thất nhà Lý. Không chịu nổi những cảnh tàn ác đó, nhà vua bỏ kinh thành vào núi để xin xuất gia.

Phù Vân quốc sư đã khuyên nhà vua hãy trở về gánh lấy trọng trách để tìm cách chuyển đổi chính sách bạo tàn thành chính sách khoan hòa nhân đạo, cũng như theo đuổi con đường tu tại gia. Nhà vua đã trở về. Sách Khóa Hư Lục đã được soạn ra trong hoàn cảnh đó. Trong đó nhà vua đã soạn những bài văn thống thiết để ngày đêm sáu thời lễ bái sám hối cho nghiệp chướng tiêu trừ, cho quốc thái dân an. Với ảnh hưởng đạo đức của vua Thái Tông, triều Trần đã trở thành một triều đại quân chủ Phật Giáo hùng mạnh trong lịch sử với những chiến thắng Mông Cổ oanh liệt. Mông Cổ là đoàn quân bách chiến bách thắng, xây dựng một đế quốc trải dài từ Âu sang Á, chưa bao giờ bị thua trận.

• Sự Lợi Ích

Phương pháp Lạy Phật là kết tinh của những kinh ngiệm tu tập sâu sắc từ những truyền thống Đạo học đông phương. Do đó những lợi ích mang lại từ sự hành trì pháp môn này vô cùng lớn lao. Sự lợi ích đó đạt được cả trên hai phương diện thân xác cũng như tinh thần.

Về Thân: Phương pháp Lạy Phật mang lại những hiệu quả sau:

1. Trước hết, động tác lạy Phật là một phương pháp thể dục tốt. Với những cử động nhẹ nhàng, nhưng tất cả các bắp thịt trên toàn thân đều được vận động tối đa. Khác với lúc tập thể dục, vì thông thường khi thể dục chúng ta không vận động tất cả các bắp thịt đồng đều cùng một lúc. Ví dụ: khi đi bộ, chúng ta vận động nhiều bắp thịt ở chân. Chỉ có bơi lội chúng ta mới cử động toàn thân. Trong lúc lạy Phật, tất cả các bắp thịt trên cơ thể đều hoạt động làm khí huyết toàn thân lưu chuyển giúp chúng ta chữa trị các chứng thấp khớp, cũng như phòng ngừa các chứng bệnh hiểm nghèo khác...

2. Các huyệt đạo quan trọng trên cơ thể được tác động. Từ huyệt bách hội trên đỉnh đầu xuống đến huyệt đan điền, các huyệt dọc theo xương sống và các huyệt ở tay chân. Chúng ta cảm thấy có một luồng khí nóng chạy đều khắp cơ thể và mồ hôi theo các lỗ chân lông tuôn ra. Theo y học đông phương, một khi các huyệt đạo trên cơ thể được tác động, khí huyết sẽ lưu chuyển và bệnh tật sẽ tiêu trừ.

3. Sau khi lạy Phật xong, hãy ngồi xuống chừng mười lăm phút, chúng ta sẽ có cảm giác an lạc thư thái ngay vì các huyệt đạo được tác động. Sự an lạc này rất sâu sắc, một kinh nghiệm rất đặc biệt mà chúng ta chỉ đạt được trong lúc thiền định. Sự an lạc này mang lại cho chúng ta niềm hoan lạc suốt ngày. Từ đó những phiền não, những ưu tư, những đau buồn... cũng nhanh chóng tan biến.

4. Các trọng huyệt này tương ứng với các luân xa trong truyền thống Yoga Ấn Độ. Các luân xa này nằm dọc theo xương sống từ đỉnh đầu xuống đến bàn tọa gồm bảy luân xa. Một khi được tác động, các luân xa này giúp chúng ta khai triển được những năng lực mầu nhiệm tiềm tàng trong mỗi người, tạo điều kiện thuận tiện cho việc phát triển tâm linh.

Về Tâm: Phương pháp Lạy Phật là phương pháp điều tâm để thanh tịnh ba nghiệp: thân, khẩu và ý (tư tưởng, ngôn ngữ và hành động). Phương pháp này giúp ta:

1. Tiêu trừ nghiệp chướng: Trong sự sám hối, thành tâm đảnh lễ mười phương chư Phật bằng cả thân tâm của mình. Quán chiếu sâu xa nguồn gốc tội lỗi, cùng bản tánh của tội lỗi. Quán tưởng hào quang chư Phật mười phương hiển hiện trước mắt, cũng như Phật tánh trong tự tâm tỏa rạng. Nhờ Phật lực hộ trì cùng nỗ lực tu tâm để thanh tịnh ba nghiệp. Với sự sám hối đó các ác nghiệp và chướng duyên đều được chuyển hóa.

2. Thiện căn tăng trưởng: Trong khi lễ lạy, hồi hướng cho kẻ thân người thù đều được lợi lạc, đều được thành tựu sự nghiệp giác ngộ giải thoát. Như thế Bồ Đề Tâm (thượng cầu Phật đạo, hạ hóa chúng sinh) được nuôi dưỡng, lòng từ bi được phát triển. Sự lễ bái hàng ngày đem lại cho chúng ta nguồn an lạc vô biên. Sự an lạc này giúp cho phiền não tiêu tan, sự trầm tĩnh trở lại trong tâm hồn và lòng thương cũng phát sinh đối với người ghét.

3. Đức khiêm cung phát sinh: Trong khi hạ mình xuống sát đất để lạy Phật, để thấy những thành đạt của mình chỉ là những giọt nước trong đại dương bao la. Bác Vũ Xuân Hoài phát biểu trong buổi thảo luận Phật pháp, để chuyển hóa tâm kiêu mạn của mình, mỗi ngày bác lạy Phật để hồi hướng công đức về thiên, về địa, về sư trưởng, về ông bà cha mẹ... để cảm nhận trùng trùng ân nghĩa. Để thấy sự thành tựu của mình hôm nay là công ơn của nhiều người. Để từ đó tâm khiêm nhường phát sinh. Trong Kinh đức Phật thường dạy, tâm khiêm nhường là cửa ngõ của trí tuệ và là con đường đưa đến giải thoát.

• Sự Hành Trì

Trong truyền thống Việt Nam, chúng ta có lạy Hồng Danh, Ngũ Bách Danh, Thiên Phật, Vạn Phật... Tùy theo hoàn cảnh và khả năng để áp dụng lễ lạy cho thích hợp. Điều quan trọng là sự hành trì đều đặn. Nếu chưa quen chúng ta có thể bắt đầu bằng ba mươi lạy, rồi sau đó tăng dần cho đến một trăm lẻ tám lạy (để trừ một trăm lẻ tám phiền não). Nếu có băng Hồng Danh thì mở băng và theo lời xướng danh hiệu Phật trong băng để lạy. Chúng ta có thể lạy mỗi ngày một hay hai lần.

Cách đơn giản nhất, chúng ta lạy theo hơi thở. Cứ hít vào chúng ta đứng lên và thở ra chúng ta lạy xuống. Cứ lạy chậm rãi. Mỗi lạy chúng ta niệm một danh hiệu Phật và đếm một, cứ như thế cho đến đủ số. Hoặc chúng ta có thể theo dõi đồng hồ và lạy đủ thời gian ấn định thì ngưng. Hoặc mười lăm phút, hai mươi phút hay nửa giờ. Đó là những phương cách đề nghị để chúng ta tùy nghi thực hành.

Sự lễ lạy có thể thực hiện bất kỳ chỗ nào. Miễn là chúng ta có được khoảng không gian bằng chừng chiếc chiếu là đủ để lạy rồi. Tốt nhất là trước bàn Phật, nếu không thì ở chỗ nào cũng được, miễn tâm thành là được. Ngay cả trong phòng ngủ, mỗi sáng lúc thức dậy hay mỗi tối khi đi ngủ chúng ta có thể thực tập.

Khi lạy hai tay chắp ngang trán, đưa xuống ngực rồi lạy xuống sát đất. Điều này biểu tượng cho "thân tâm cung kính lễ" (đem thân đoan nghiêm và tâm thành kính để lễ lạy). Lúc lạy xuống hay tay, hai đầu gối và trán phải chấm đất). Chúng ta nên đứng thẳng người rồi lạy xuống, sau đó đứng thẳng lên. Như thế các bắp thịt khắp châu thân được vận động tốt hơn (trừ khi yếu chân, có thể quỳ lạy).

Trong khi lạy cố gắng kết hợp cả ba phương diện:

• Thân: Đứng nghiêm chỉnh cử động nhịp nhàng hòa hợp, hơi thở đều đặn.
  
  Miệng: Niệm danh hiệu Phật hay Bồ Tát.
  
  Tâm: Quán tưởng đến Phật, Bồ Tát hay cảnh giới của chư Phật và Bồ Tát. Ví dụ: có thể quán tưởng đến đức Phật A Di Đà đang ở trước mắt, hay cảnh Tịnh Độ chung quanh ta.
  
  Kết Luận

Phương pháp lạy Phật là một phương pháp rất đơn giản, nhưng mang lại những lợi ích rất lớn. Ai tập cũng được, bất kỳ nơi đâu và không cần phải sắm dụng cụ gì cả. Đây là kết tinh của những kinh nghiệm tu luyện quý báu của chư tổ, đã kết hợp các phương pháp tu tập của Thiền gia và vũ thuật gia để chế tác thành. Sự thực hành pháp môn này mang lại lợi ích rõ rệt cho cả thân lẫn tâm. Thân thể cường tráng chữa trị và phòng ngừa các chứng bệnh hiểm nghèo như bệnh tim, áp huyết cao, ung thư... Tinh thần an lạc thư thái. Sống an vui hạnh phúc trong hiện tại. Tạo điều kiện thuận tiện khai triển khả năng tâm linh vô biên để tiến tới giải thoát hoàn toàn. Đây là một pháp môn mầu nhiệm, những niềm hoan lạc sâu sắc chúng ta kinh nghiệm được trong lúc hành trì là những bước tiến vững chắc trên bước đường tu tập. Qua những thành tựu đó giúp chúng ta tăng trưởng tín tâm đối với những pháp môn chư Tổ truyền lại.

[battinh]

Tuệ: Trí Tuệ
Thư pháp Thích Trí Hoằng

Chương V
THIỀN ÂM THANH

Thông thường khi nghĩ đến thiền chúng ta nghĩ đến sự tĩnh lặng, sự tọa thiền v.v... nghĩa là một pháp môn tu của Phật Giáo trong tiếng Việt gọi là Thiền, Trung Quốc gọi là Ch'an và Nhật gọi là Zen, pháp môn này dùng sự tĩnh lặng để tĩnh tâm. Chữ Thiền chúng ta đề cập ở đây không phải để chỉ một tông phái, nhưng là phương pháp tĩnh tâm của Phật Giáo nói chung. Đó là thiền định.

Thiền, tiếng Phạn là dhyāna có nghĩa là tĩnh lặng, tư duy và chuyển hóa để lắng dừng các tư tưởng loạn động, để tập trung vào một cảnh giới, một đối tượng và để chuyển hóa các ác nghiệp thành thiện nghiệp, để đạt tới giác ngộ giải thoát. Đây là con đường tu tập và mục tiêu chung của tất cả các tông phái trong Phật Giáo, không riêng gì Thiền Tông mới thiền định. Để đạt đến sự định tâm đó mỗi tông phái sử dụng các phương thức khác nhau. Thiền Tông dùng sự tĩnh tọa để đạt đến sự tĩnh tâm, còn các tông phái khác như Mật Tông có khi dùng màu sắc, có khi dùng âm thành làm phương thức hành trì. Trong bài này chúng ta đi vào các tông phái dùng âm thanh làm phương thức tu tập, nhất là trong Tịnh Độ Tông.

• Pháp Âm

"Chúng ta vẫn nghe truyền lại sự ca ngợi về âm thanh của Đức Phật vô cùng vi diệu. Những âm thanh của Đức Phật phát ra thanh tao ngân như chuông, vang như sóng biển, trầm ấm như tiếng đồng, bừng sáng tươi mát như rạng đông, dịu dàng mà xác quyết, khiến cho những người chỉ nghe âm thanh của Đức Phật, lòng tràn ngập hân hoan an ổn thanh thoát". (Kinh Đức Phật Độ Magandiya).

Trong các kinh khác tán thán pháp âm của Phật mạnh mẽ như tiếng sấm sét (lôi âm) có khả năng phá vỡ vô minh vọng tưởng để đạt Niết Bàn giải thoát, hoặc hùng dũng như tiếng sư tử gầm (sư tử hống) vang dội khắp cả tam thiên đại thiên thế giới, từ những từng trời cao ngất đến tận địa ngục A Tỳ. Oai thần của chư Phật và Bồ Tát khi thuyết pháp tiếng vang rền chấn động khắp nơi.

Tiếng thuyết pháp đó phát ra phá tan trăm pháp, các thiên ma đều phải hàng phục, các tà kiến ngoại đạo đều bị bẻ gãy và trở thành suy nhược, các phiền não đều bị thu phục và đoạn diệt. Kinh Pháp Hoa, phẩm Phổ Môn tán thán pháp âm của Bồ Tát Quán Thế Âm: "Diệu âm, quán thế âm, Phạm âm, hải triều âm, thắng bỉ thế gian âm, thị cố tu thường niệm". Nghĩa là: tiếng vi diệu, tiếng thương đời, tiếng như Phạm Thiên, tiếng như sóng biển, tiếng siêu việt trong thế gian, vì thế phải nên thường xuyên trì niệm danh hiệu của Ngài.

• Pháp Môn

Từ sự ca tụng âm thanh vi diệu của Đức Phật trong kinh điển Pali đến sự tán thán pháp âm của Chư Phật và Bồ Tát trong kinh điển Đại Thừa, từ khởi thủy Phật Giáo đã ý thức vai trò quan trọng của âm nhạc trong vấn đề tu trì. Âm thanh trong sáng hào hùng của Chư Phật và Bồ Tát là những phương thức cứu độ, khiến người nghe ưu sầu tiêu tán, phiền não đoạn trừ, tâm thiện phát sinh, tiến tu giải thoát. Đến khi Đại Thừa phát triển vấn đề âm nhạc đã phát triển thành pháp môn tu tập. Trong Kinh Pháp Hoa, phẩm Diệu Âm Bồ Tát, vị Bồ Tát này đã dùng mười vạn các loại nhạc khí làm phương tiện tu tập và tấu lên những âm nhạc vi diệu thanh thoát để cúng dường chư Phật.

Các kinh Đại Thừa khác đều thấy có sự hiện diện của âm nhạc thanh thoát từ thiên cung (thiên nhạc) trong các buổi thuyết pháp của Chư Phật. Điển hình là trong Kinh A Di Đà: "Trong cõi nước của đức Phật A Di Đà nhạc trời thanh thoát thường trỗi lên". "Cõi nước kia thường có các giống chim với màu sắc sặc sỡ đẹp lạ thường như chim bạch hạc, chim Khổng tước, chim Anh vũ, chim Xá lợi, chim Ca lăng tần già, chim Cọng mạng... các loài chim ấy ngày đêm sáu thời hót lên những âm thanh hòa nhã. Những âm thanh ấy diễn thuyết những giáo pháp vi diệu như Ngũ Căn, Ngũ Lục, Thất Bồ Đề Phần, Bát Thánh Đạo Phần... Những diệu pháp như thế khiến chúng sanh trong quốc độ đó khi nghe xong liền phát tâm niệm tưởng đến Phật, Pháp, Tăng". "Quốc độ của vị Phật đó khi làn gió nhẹ thổi đến làm rung các hàng cây trân báu cùng những mạng lưới châu báu, phát ra những âm thanh vi diệu, ví như trăm nghìn các loại âm nhạc đồng thời trỗi lên.

Ai nghe được các âm thanh đó đều tự nhiên phát sinh tâm niệm tưởng Phật, Pháp, Tăng". Đến đây âm nhạc đã được tận dụng trong việc tu trì và hóa độ. Các loài chim đã hót lên những âm thanh vi diệu, những tiếng thanh thoát đó phát khởi từ sự giác ngộ, những tiếng hót đó không phải chuyên chở một nội dung Phật Pháp như những bài hát thông thường của thế gian, mà chính là những bài thuyết pháp không lời. Người nghe dùng cảm quan trực giác của mình để cảm nhận những giáo pháp vi diệu của đức Phật qua phương tiện âm nhạc vì ngôn ngữ thế gian không còn đủ khả năng chuyển tải nội dung thâm diệu của Phật Pháp.

Trong đoạn tiếp sau đó nhạc khí đã được sử dụng qua âm thanh cao quý của các loại châu báu để tấu lên những bản nhạc hào hùng như trăm ngàn các loại nhạc khí đồng thời tấu lên vang lừng khắp tam thiên đại thiên thế giới khiến người nghe phản tỉnh trở về với tự tánh giác ngộ của mình. Trong quá trình tu chứng, có những vị La Hán, Bồ Tát giác ngộ bằng âm thanh. Những thời kỳ đầu của Phật Giáo có những vị nghe pháp âm vi diệu của Phật chứng quả giải thoát, đó là những bậc Thanh Văn. Bồ Tát Quán Thế Âm lắng nghe tiếng kêu đau thương của thế gian để thực hành từ bi hóa độ và thực hành pháp môn "phản văn văn tự tánh" nghĩa là trở về tự tâm để lắng nghe tiếng giác ngộ từ bản tánh thanh tịnh của mình. Trong Thiền Tông cũng có những hành giả giác ngộ qua sự lắng nghe tiếng kêu khô khan của viên sỏi ném vào bụi trúc, hay nghe tiếng thác đổ, nước chảy, mưa rơi... trong tâm thức giác ngộ tất cả đều trở thành những pháp âm vi diệu.

Từ những kinh điển trên đã phát khởi một pháp môn tu tập dùng âm thanh vi diệu của âm nhạc để tu tập. Pháp môn này đã phổ biến trong các truyền thống. Tại các Chùa thuộc truyền thống Nguyên Thủy, các sư có giọng tụng đọc rất hay, tuy không sử dụng nhạc khí nhưng âm điệu rất hùng mạnh và nhịp nhàng. Có khi các vị tụng các bản kinh Pali hàng giờ mà không bị vấp váp. Qua những thời tụng kinh như vậy chúng ta có cảm tưởng như đang được nghe thuyết pháp chính từ kim khẩu của đức Phật. Trong truyền thống Đại Thừa, âm nhạc đã được khai triển đến mức triệt để, nhất là trong Mật Tông và Tịnh Độ Tông.

Với Mật Tông, âm nhạc được sử dụng rất phong phú. Những buổi lễ trì niệm hàng giờ, có khi kéo dài từ ngày này sang ngày khác, các vị Lạt Ma sử dụng rất nhiều các loại khí như chuông, trống, thanh la, não bạt, ốc, linh... Kèm vào đó là các hình ảnh đầy màu sắc của các bức tranh Phật, Bồ Tát, Mạn Đà La cùng các y phục sặc sỡ thay đổi theo từng nghi thức. Các giọng tán tụng trầm hùng của các thầy tạo cho buổi lễ trang nghiêm và linh thiêng.

Trong Tịnh Độ Tông và Thiền Tông, âm nhạc chiếm một địa vị quan trọng trong phương thức hành trì. Riêng trong Tịnh Độ Tông, nhạc khí rất phong phú như chuông, mõ, trống, tang, linh, khánh, mộc bảng, ốc, thanh la, náo bạt, phách, chén v.v... Ngoài ra còn sử dụng thêm nhạc bát âm (gồm có đàn nhị, đàn nguyệt, sáo, trống, kèn, sanh tiền, mõ, phách) trong các đại lễ. Nghi lễ Phật Giáo Việt Nam ảnh hưởng sâu đậm lễ nhạc của Khổng Giáo, do đó chúng ta thấy ngoài những nhạc cụ gõ thuần túy của chùa như chuông, mõ, tang, linh... còn sử dụng thêm các nhạc khí bên ngoài và cả nhạc cung đình. Từ đó hình thành một nền âm nhạc Phật Giáo Việt Nam vô cùng phong phú. Các nghi thức cũng được cử hành trong tiết nhịp hài hòa tạo nên một không khí trang nghiêm và giải thoát. Các điệu tán tụng cũng thay đổi tùy theo từng vùng của đất nước, âm hưởng sâu đậm dân nhạc Việt Nam tạo nên những sắc thái riêng biệt của từng miền.

• Âm Điệu Cung Bậc

Trong các truyền thống Phật Giáo, sự đọc tụng chú trọng vào sự thành tâm. Do đó âm điệu mang tính chất trầm hùng và tha thiết. Các thanh âm trầm thấp này có tác dụng làm dịu thần kinh, bớt căng thẳng và vơi phiền não; tác động vào não bộ làm êm dịu các thần kinh cảm giác cũng như ảnh hưởng vào các huyệt đạo quan trọng trên đầu. Khi các âm thanh trầm ấm xướng lên, người nghe cảm thấy an lạc. Đức Phật có âm thanh tuyệt hảo, trầm ấm và hùng mạnh như đoạn kinh trên đã diễn tả, do đó không những giúp cho người nghe được an lạc mà còn giúp khai mở tuệ giác để đưa đến giác ngộ giải thoát.

Trong những lúc tang tóc đau buồn, được nghe một thời tụng kinh mọi người cảm thấy tâm tư nhẹ nhõm, hầu như những đau buồn tan biến đi. Âm thanh trầm phát ra khi tâm hồn an tĩnh, thông thường chúng ta hay dùng chữ "trầm tĩnh" là trong ý nghĩa đó. Khi chúng ta giận dữ thì không thể nào có được âm thanh trầm ấm, trái lại âm thanh lúc đó "the thé" là âm thanh cao sắc và lạnh lùng, khiến người nghe nổi điên.

Trong lúc giận tất cả những thần kinh cảm giác bị căng thẳng, não bộ tiết ra những độc tố làm người ta tái mặt, sự giận dữ bộc phát, tất cả lý trí bị đẩy lùi và con người chỉ còn hành động theo bản năng bạo động. Vì thế để chuyển hóa sân hận, si mê, âm nhạc sử dụng trong chùa theo cung bậc trầm thấp để làm thần kinh êm dịu, để chuyển hóa những độc tố trong não bộ thành những tinh chất tốt thuận tiện cho việc phát triển tâm linh. Trên căn bản đó các pháp khí (nhạc cụ) đến các giọng đọc tụng đều theo đó làm tiêu chuẩn.

• Pháp Khí

Pháp Khí là các khí cụ, nhạc cụ để diễn tả diệu pháp của Đức Như Lai. Các pháp khí như chuông được pha chế đồng với các kim loại khác cho âm thanh trầm ấm, vang dội. Khi từng tiếng chuông gióng lên tan loãng vào không gian, chìm lắng trong vô tận, đưa người về cảnh giới tịch mặc của nội tâm. Âm ba của chuông xoáy sâu vào tâm thức con người, không những xoa dịu thần kinh mà còn giúp con người khai mở những linh giác khác, chuyển hóa các phiền não tạo điều kiện thuận tiện cho việc phát triển tâm linh. Sau khi nghe chuông mọi người cảm nhận tinh thần an lạc thư thái vì chuông có năng lực làm cho người sống được an vui, kẻ khuất được siêu thoát.

Từ đó chuông được mệnh danh là "tiếng chuông cảnh tỉnh". Như cụ Chu Mạnh Trinh đã tán thán: "Thoảng bên tai một tiếng chày kình. Khách tang hải giật mình trong giấc mộng". Chuông chùa được thỉnh từng tiếng thong thả, khi tiếng đầu dứt mới tiếp tiếng sau, chúng ta có thì giờ để chiêm nghiệm nội tâm. Chuông chùa không bao giờ được kéo dồn dập. Khi chuông phát ra những âm thanh dồn dập thì làm cho tâm con người loạn động. Nếu chuông không có âm thanh trầm ấm thì không phải là chuông chùa.

Trống là một pháp khí quan trọng. Tiếng trống biểu lộ sự hào hùng dũng mãnh của Phật pháp. Giáo pháp của đức Phật được ví như tiếng sấm sét phá tan vô minh vọng tưởng, như tiếng sóng biển, miên man bất tận, vang dội suốt chín từng cao và xuống đến tận ngục A Tỳ. Sau ba hồi chuông trống Bát Nhã chúng ta cảm thấy như mọi ưu tư phiền muộn đều được đánh bạt đi, trong tận cùng cái động như sấm sét đó chúng ta cảm nhận nguồn an tĩnh vô biên, tâm tư rộng mở thênh thang để chuẩn bị tiếp nhận những lời kinh giải thoát. Âm tính của trống là trầm hùng giúp con người khai phát hùng tâm tráng chí. Trong truyền thống Tây Tạng, trống được dùng để giữ nhịp trong lúc tụng kinh.

Mõ là một pháp khí với âm sắc trầm ấm khô khan được sử dụng trong các chùa thuộc truyền thống Tịnh Độ và Thiền để giữ nhịp tụng kinh. Tiếng mõ trầm ấm vang lên theo nhịp đập của tim hòa theo tiếng tụng kinh đều đều hùng tráng. Tiếng kinh hòa theo tiếng lòng để lắng dừng các si mê vọng tưởng, mở rộng đôi mắt tuệ nhìn thẳng vào nội tâm của mình để chuyển ác nghiệp thành thiện nghiệp, để biến khổ đau thành an lạc, biến thế gian thành Niết Bàn. Chúng ta đã sơ lược một vài pháp khí quan trọng được sử dụng trong các truyền thống. Ngoài ra các pháp khí nhỏ khác như tang, linh, tù và, thanh la, náo bạt... cũng đều mang chung một tính chất là phương tiện để diễn tả Pháp âm, để giúp hành giả phát triển tâm linh hướng về giải thoát.

• Thanh Giọng

Thanh giọng chính của việc tụng kinh là thanh giọng trầm. Chúng ta có thể nói tất cả các truyền thống đều đặt trên căn bản đó. Trong cách hành trì, truyền thống Mật Tông, Tịnh Độ Tông và Thiền Tông đã khai triển triệt để các phương cách tán tụng và hình thành một nền lễ nhạc Phật Giáo phong phú. Trong Mật Tông, các vị Lạt Ma Tây Tạng đã phát triển được những giọng đọc tụng trầm thấp tới mức độ không còn có thể nào xuống thấp hơn được nữa với thanh giọng con người. Với giọng trầm thấp đó, các thầy đã khai phát được những năng lực tiềm ẩn trong con người và khiến người nghe cảm nhận nguồn an lạc thanh thoát. Khi tham dự một buổi lễ của Tây Tạng, mọi người như cảm thấy như hòa mình vào trong không khí linh thiêng đó và cảm nhận một nguồn năng lực an vui tràn ngập tâm hồn.

Trong Tịnh Độ Tông cũng như Thiền Tông các điệu tán tụng rất đa dạng và phong phú. Căn bản của các điệu tán tụng vẫn lấy thanh âm trầm thấp làm âm căn bản và nhịp điệu đều đặn theo nhịp của tim và của hơi thở trong mục đích an tâm. Thỉnh thoảng cũng có khi vị chủ lễ xướng giọng cao nhưng việc đó chỉ để gia tăng hùng lực của buổi lễ. Khi lên cao cũng không cao đến mức động tâm, loạn tưởng. Tựu trung có một làn điệu căn bản trong các cách tán tụng của Phật Giáo Việt Nam mà thuật ngữ chuyên môn gọi là "Hơi Thiền" hay "Thiền Vị". Nghĩa là một làn hơi trầm ấm, nhịp nhàng với âm điệu giải thoát, khiến người nghe tỉnh ngộ, phát tâm hướng thiện. Sau đây chúng ta sẽ đi sâu vào các thể điệu tán tụng hành trì trong các chùa thuộc truyền thống Đại Thừa. Phật Giáo Việt Nam là một kết hợp của nhiều truyền thống như Tịnh Độ Tông, Thiền Tông và Mật Tông cũng như phối hợp với các lễ nhạc của Khổng Giáo, Lão Giáo và nhạc dân tộc để hình thành một nền lễ nhạc Phật Giáo Việt Nam rất đa diện và phong phú.

[battinh]

• Lễ Nhạc Phật Giáo Việt Nam

Các thể điệu hành trì của lễ nhạc Phật Giáo Việt Nam rất phong phú, ở đây chúng ta chỉ lược qua các thể điệu chính như xướng, hô, kệ, thán, độc, tán, tụng, trì, niệm.

• Xướng Hô Kệ Thán Độc:

- Xướng là cách đọc lớn chậm rãi những bài kệ, đoạn kinh ca ngợi Tam Bảo bằng giọng trang nghiêm thành kính.

- Hô là một điệu ngâm mạnh mẽ đầy hùng lực với mục đích "chuyển mê khai ngộ" đưa hành giả vào sự định tâm. Ví dụ: Hô Thiền hay Hô Canh được thực hiện vào trước các buổi tọa thiền sáng sớm hay chiều tối.

- Kệ cũng là một điệu ngâm với âm điệu dịu dàng ngân nga để phát triển lòng từ bi và trí tuệ. Kệ chuông Đại Hồng mỗi sáng và tối cũng như kệ trống vào lúc sáng tinh sương để thức tỉnh người nghe.

- Thán là một điệu ngâm sử dụng làn hơi dài và có tính chất "ai" (bi ai) để diễn tả cảnh vô thường, sớm còn tối mất. Hơi "ai" ở đây cũng chừng mực không bi lụy, âm điệu có hơi buồn để giúp người phản tỉnh, đi vào nội quán.

- Độc hay tuyên độc là cách đọc chậm rãi, rõ ràng, ngân nga ở những chỗ cuối câu như đọc sớ, đọc văn tế...

Năm điệu trên chỉ do một người thực hiện còn các thể điệu dưới do đại chúng hành trì.

• Tán Tụng Trì Niệm:

- Tán là một điệu hát ca ngợi Phật Pháp, âm hưởng nhiều của dân nhạc từng miền. Các điệu tán của miền Trung khác với các điệu của Nam và Bắc. Tại miền Bắc lễ nhạc Phật Giáo chịu ảnh hưởng sâu đậm dân nhạc địa phương như hát chèo, quan họ v.v... Tại miền Nam cũng thế chúng ta tìm thấy hơi hướng các điệu hò, điệu ru của dân nhạc đồng bằng sông Cửu Long. Còn lễ nhạc tại các Chùa ở miền Trung chịu ảnh hưởng sâu đậm dân nhạc xứ Huế và nhạc cung đình. Cũng như lễ nhạc tại các Chùa ở Bắc và Nam, lễ nhạc Phật Giáo Huế có rất nhiều điệu tán:

• - Tán rơi là điệu tán dùng làn hơi dài với nhịp lơi, ngân nga trầm bổng để diễn tả các bài kệ hay một đoạn kinh.
  
  - Tán xắp dùng làn hơi ngắn hơn sử dụng nhịp ngắn để diễn tả các bài kệ tán thán chư Phật.
  
  - Tán trạo cũng dùng làn hơi ngắn như tán xắp nhưng nhịp mõ đánh "trường canh" đều đặn. Âm điệu có hơi "ai" và chịu ảnh hưởng sâu đậm của các điệu hò Huế.

- Tụng là cách đọc lớn tiếng, trang nghiêm thành kính, âm điệu trầm thấp, nhịp điệu đều đặn theo sự hướng dẫn của tiếng mõ. Có thể tụng theo hai cách: tụng theo hơi "thiền" và hơi "ai". Hơi "thiền" là tụng đều đặn không lên xuống trầm bổng, âm điệu hùng mạnh, nhịp mõ đánh đều và hơi nhanh, khiến hành giả chú tâm vào lời kinh tiếng kệ, tập trung tư tưởng vào dòng âm thanh liên tục để phát triển tuệ giác. Còn tụng theo hơi "ai" là tụng lên xuống trầm bổng, ngân nga chậm rãi, hành giả quán tưởng đến vô thường, khổ, vô ngã để phát triển tâm từ bi cứu độ.

Các Phật tử Việt Nam thường hay tụng các bộ kinh như Pháp Hoa, Địa Tạng, Phổ Môn, Di Đà, Lương Hoàng Sám, Thủy Sám, Hồng Danh... ở đây chúng ta cần phân biệt giữa Tụng và Đọc. Tụng Kinh là phương pháp Thiền dùng âm thanh để phát triển trí tuệ giải thoát. Còn Đọc Kinh để nghiên cứu nghĩa lý thâm diệu của Phật pháp. Do đó trong khi Tụng Kinh vấn đề hiểu không phải là vấn đề quan trọng, nhưng vấn đề chính yếu là ở tâm thành, tập trung hết tư tưởng vào lời kinh tiếng kệ, qua những âm điệu trầm bổng giúp chúng ta tìm được sự định tâm là nguồn an lạc giải thoát.

Các bản kinh chúng ta sử dụng phần nhiều bằng Hán Văn. Các bản dịch này do các đại sư uyên thâm Phật Pháp và văn tài quán thế chuyển âm. Do đó lời kinh trang trọng, âm điệu dồi dào, ý tứ sâu sắc. Các bản văn này cũng được viết theo thể biền văn, tuy là văn vần nhưng khi đọc lên có âm điệu trầm bổng. Do đó có người cho rằng đọc kinh Hán văn dễ cảm hơn. Còn các bản dịch ra quốc ngữ phần lớn thì dễ đọc, dễ hiểu nhưng không giữ được âm điệu của nguyên văn. Nếu chúng ta có được một bản dịch không những lời hay, nghĩa đúng mà còn giữ được âm vận của nguyên tác, thì đó là một sự chuyển âm hoàn hảo.

- Trì là cách đọc liên tục đều đặn các câu thần chú. Có khi đọc ra tiếng, nhưng cũng có lúc đọc thầm. Các câu thần chú là các danh hiệu của các vị Phật, Bồ Tát. Do đó vấn đề dịch nghĩa là điều không cần thiết. Trì Chú là phương pháp dùng trực giác để cảm nhận các thanh âm linh thiêng của nội tâm và của vũ trụ. Con đường này vượt qua lý trí, tâm tư chỉ tập trung vào các thanh âm mà không cần đến ngữ nghĩa. Các câu chú này kết hợp kỳ diệu các âm thanh lại với nhau để khi đọc lên âm ba của các thanh âm này tác động vào các huyệt chính trên đầu mang lại cho hành giả những cảm giác sảng khoái, sự kính tín và sự định tâm.

Những âm ba này như tiếng sóng dạt dào, miên man bất tận, hết đợt sóng này đến đợt sóng khác tiếp tục vỗ mạnh vào tâm thức của hành giả, cho đến lúc tâm thức si ám vỡ ra để ánh dương quang của sự giác ngộ chói sáng, như chú gà con phá vỡ vỏ trứng để bước vào thế giới mênh mông của sự sống. Các thiền sinh Mỹ tu tập tại Chùa Hải Ấn (Connecticut) trì tụng câu thần chú "Om Mani Padme Hum" (Án Ma Ni Bát Di Hồng) rất chuyên tâm. Trước khi tọa thiền, mọi người trì tụng chậm rãi câu thần chú trên, mỗi một hơi thở cho một thanh âm. Tiếng thần chú vang rền, trầm hùng, uy lực của thần chú dũng mãnh, khiến mọi người cảm nhận một sự an lạc vô biên và sự tĩnh lặng sâu sắc.

Chỉ sau năm lần trì tụng như thế tâm tư mọi người đã lắng đọng và sẵn sàng để đi vào những giây phút nhập định sảng khoái. Đây chúng ta có thể nói họ đã kinh nghiệm được phần nào sự an lạc của sơ định "ly sinh hỷ lạc", nghĩa là đã bỏ lại bên ngoài Chùa những ưu tư phiền muộn của cuộc sống để tìm thấy lại nguồn hạnh phúc vô biên của tự tâm. Uy lực của thần chú vô cùng lớn lao, có thể dứt trừ nghiệp chướng, tiêu tai giải nạn, tăng trưởng khả năng giác ngộ giải thoát.

- Niệm có nhiều nghĩa: tụng niệm và niệm tưởng. Tụng niệm là đọc danh hiệu của các vị Phật, Bồ Tát thành tiếng hoặc niệm thầm (mặc niệm)... Còn niệm tưởng là đọc danh hiệu lên đồng thời quán tưởng đến hình tướng của vị Phật hay Bồ Tát đó. Các chùa Việt Nam đều hành trì phương pháp "Trì danh niệm Phật" nghĩa là niệm tụng danh hiệu. Mỗi miền có một hay nhiều lối trì tụng khác nhau. Có khi niệm đều với âm điệu trầm hùng, nhưng cũng có khi niệm theo âm điệu trầm bổng. Các Chùa Trung Quốc có lối "ngũ hội niệm Phật" rất hay. Các niệm này khi nhanh khi chậm, khi trầm khi bổng... âm thanh ngân nga, dìu dặt… khiến người nghe tưởng chừng như đang thưởng thức thiên nhạc tại thế giới Cực Lạc.

Sự hành trì về Niệm Phật cũng gần như lối trì chú, nghĩa là trì niệm đến chỗ "nhất tâm bấn loạn", các thanh âm của danh hiệu Phật, Bồ Tát vang lên cùng với sự hiển hiện của các Ngài trước mắt. Hành giả không còn thấy người niệm cũng như đối tượng được niệm, tất cả hòa tan vào nhau trong một nguồn sáng vô biên, những âm thanh trầm hùng bất diệt như tiếng sóng biển, vang dội đến tận cùng tâm thức, phá tan đi những vọng tưởng điên đảo để hiển lộ mặt trời giác ngộ.

• Vấn Đề Hiện Đại

Qua bao biến thiên, Phật Giáo Việt Nam luôn cùng chung số phận với đất nước. Trong các cuộc vận động canh tân đổi mới, Phật Giáo cùng đất nước đứng lên trong phong trào đấu tranh cho xứ sở. Đau xót trước cảnh nước mất nhà tan, các thế hệ sĩ phu Việt Nam bằng mọi cách phải giành lại độc lập cho dân tộc. Sau các cuộc nổi dậy của Cần Vương và Văn Thân thất bại, từ đầu thế kỷ các nhà cách mạng tiền bối như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh đã ý thức vấn đề nâng cao dân trí là phương tiện đấu tranh hữu hiệu, từ đó phát động phong trào đổi mới và vận động lấy chữ Quốc Ngữ làm chữ viết chính thức. Nhờ công cuộc canh tân đó, cách mạng đã thành công, đất nước được độc lập. Nhưng dân tộc phải trả một giá quá đắt, không những về nhân mạng, tài sản mà cả đến những giá trị văn hóa. Hậu quả là ngày nay trên phương diện học thuật không còn mấy người đọc được Hán Văn hay chữ Nôm, một gia sản văn hóa đồ sộ mà tổ tiên đã hơn hai ngàn năm gây dựng. Chúng ta như bị cắt đứt với quá khứ, các văn bản, các cổ thư trong các thư viện bị mối mọt gặm nhấm, bị thời gian tàn phá dần. Đối với Phật Giáo cũng thế, ngoài cái đau lòng vì đất nước bị đô hộ, dân tộc bị nô lệ, đạo lý truyền thống cũng đang trước nguy cơ tiêu diệt do thực dân cấu kết với các thế lực tôn giáo vô minh quốc tế. Do đó các bậc tôn túc tiền bối đã phát động phong trào chấn hưng Phật Giáo từ đầu thế kỷ. Nhờ phong trào này Phật Giáo đã cứu nguy cho đạo pháp và dân tộc khỏi đi vào con đường nô lệ vong bản. Trong công cuộc chấn hưng đó, không phải Phật Giáo không có sự hy sinh. Ở đây chúng ta cố nhìn lại những mất mát đó để tìm cách cứu vãn những giá trị truyền thống cao quý khỏi bị chôn vùi trong tro tàn của lịch sử.

Vấn đề canh tân ảnh hưởng trên nhiều sinh hoạt của Phật Giáo, ở đây chúng ta chỉ xét trên phương diện tu tập. Vấn đề hành trì các nghi thức tán tụng tại các chùa giảm thiểu rất nhiều. Chúng tôi thuộc thế hệ học tăng của những năm sáu mươi. Chương trình đào tạo đặt nặng về kinh điển giáo lý và nhất là thế học. Còn các nghi thức tán tụng không đặt vào chương trình đào luyện. Vấn đề này do các chùa tự dạy và theo sở thích cá nhân của từng người. Nghi lễ đã được giản lược đến mức tối đa, các khoa nghi, đàn tràng, chẩn tế, bạt độ... chỉ còn một ít các vị thuộc thế hệ trước biết được mà thôi. Các nghi thức cũng ngắn gọn và bằng quốc ngữ. Các bản kinh Hán Văn lần lần được chuyển ngữ. Do đó từ hình thức thờ tự cho đến nghi thức tụng niệm đều được đơn giản hóa, mới mẻ và trẻ trung cho thích hợp với trào lưu canh tân. Và chúng ta đã canh tân trong một "tự ty mặc cảm lớn" với sự tủi nhục của một dân tộc nhược tiểu mất nước.

Trong chiều hướng đó, ngày nay cũng có vài vị cố gắng thay đổi danh hiệu các vị Phật và Bồ Tát với ý nghĩ làm như thế nghi lễ có tính cách Việt Nam hơn. Ví dụ sự thay đổi cách niệm Phật: Nam Mô Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni hay Nam Mô Bụt Thích Ca Mâu Ni, hoặc là Nam Mô Bồ Tát Quan Thế Âm v.v... thay vì niệm theo lối cũ: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật hay là Nam Mô Quan Thế Âm Bồ Tát... Đây là một nỗ lực đáng quý trong ý hướng làm mới đạo Phật. Trên phương diện ý hướng là thế, nhưng trên thực tế sự thay đổi này tạo nhiều trở ngại cho sự hành trì. Vì cả trên phương diện lý thuyết cũng như thực hành các luận cứ này không có cơ sở chắc chắn. Vì ngày nay các tiêu chuẩn ấn định cho nhân danh và địa danh vẫn đặt căn bản trên ngôn ngữ gốc. Những thay đổi này chỉ là những thay đổi trên hình thức, trên danh từ do đó đã trở ngại rất nhiều cho sự tu tập. Có cần thiết chăng là sự thay đổi pháp môn tu tập cho hợp với căn cơ của mình.

Trong khi chúng ta niệm một danh hiệu hay gọi một danh xưng, lâu ngày danh hiệu đó quan hệ mật thiết với chúng ta không những trên phương diện lý trí mà cả trên phương diện tình cảm. Mỗi âm thanh phát lên là cả một thế giới hiển hiện. Ví dụ danh từ "cha mẹ" thay đổi theo từng vùng: ba má, bố đẻ, thầy mợ, cha mạ, ba mẹ v.v... Tuy nhiên đứa con thuộc vùng nào thì dùng tiếng vùng đó, tiếng địa phương đó đã thấm thía vào máu thịt cho nên khi gọi lên danh từ đó cũng gọi lên tất cả nghĩa tình thắm thiết. Vì thế khi thay đổi tên gọi chúng ta sẽ cảm thấy xa lạ ngay. Ví dụ bắt người miền Nam phải gọi cha mẹ là "bố đẻ" thì quả là khó khăn vô cùng, và ngược lại người Bắc phải gọi cha mẹ bằng "ba má" thì khó khăn cũng không kém. Hoặc có người nhân danh chính thống để bắt mọi người phải gọi cha mẹ bằng "bố cái" theo danh xưng cổ "Bố Cái Đại Vương" thì quả là một khó khăn lớn cho nhân dân cả nước.

Đối với việc niệm Phật cũng thế, nếu chúng ta thay đổi tên gọi của Phật chúng ta đã đánh mất đi cả thế giới tình cảm tâm linh gắn bó với danh xưng đó. Hơn nữa tại ba miền vấn đề danh xưng đã thống nhất rồi, đều dùng danh từ Phật, còn chữ Bụt chỉ là tiếng cổ còn sót lại trong văn chương bình dân mà thôi. Có những danh từ cổ ngày nay chúng ta không còn dùng nữa. Nếu có những cảm hứng cá nhân trong việc sử dụng một vài danh từ cổ, thì đó chỉ là trường hợp riêng tư. Ví dụ: có người vẫn thích dùng từ "Thăng Long" thay vì Hà Nội, không phải vì thế danh xưng Hà Nội trở thành sai lầm và bị thay đổi đi. Chúng ta không thể lấy cảm hứng cá nhân làm tiêu chuẩn chung cho mọi người.

Thiết tưởng cứu cánh của sự tu tập đặt ở sự chuyển hóa nội tâm. Còn tất cả những danh xưng, hình tướng chỉ là phương tiện. Phương tiện nào đạt đuợc sự tinh hóa nội tâm đều là phương tiện tốt. Chúng ta không nên quá câu nệ vào phương tiện mà quên cứu cánh.

Đối với đức Phật chúng ta gọi Ngài thế nào cũng được, miễn là chúng ta có sự tôn kính. Cũng như đối với cha mẹ, chúng ta gọi bằng danh xưng gì cũng được, miễn là có lòng hiếu nghĩa. Trước khi đức Thích Ca giáng trần, trong quá khứ có rất nhiều vị giác ngộ, mà không hề biết đến tên đức Phật.

Do đó "Sư nói sư phải, vãi nói vãi hay" nếu cứ mãi chấp nê vào vấn đề danh từ, chúng ta sẽ rơi vào mê hồn trận của thế giới chữ nghĩa, đây là một chướng ngại lớn trong việc tu tập. Đức Phật gọi đó là "sở trí chướng" (chướng ngại do kiến thức). Chính vì thế, chủ trương của Thiền Tông là: "Bất lập ngôn ngữ văn tự, trực chỉ minh tâm kiến tánh lập địa thành Phật" (không thiết lập giáo thuyết trên căn bản văn tự chữ nghĩa, đi thẳng vào sự soi sáng nội tâm, nhìn rõ bản tánh để giác ngộ thành Phật tại chỗ). Các tông phái Phật Giáo khi dùng âm thanh ngôn ngữ trong việc hành trì đều ý thức rõ rằng đó chỉ là phương tiện chứ không phải cứu cánh.

• Tân Nhạc Phật Giáo

Khi văn hóa Tây Phương tràn ngập phương Đông, các nghệ sĩ Phật tử tại gia cũng như xuất gia biết sử dụng thông minh các phương tiện âm nhạc Tây Phương để sáng tác nhạc Phật Giáo. Từ những bài nhạc sinh hoạt Gia Đình Phật Tử của các huynh trưởng Phạm Mạnh Cương, Lê Cao Phan, Bửu Bác, Lê Mộng Nguyên, Phạm Thế Mỹ, Ngô Mạnh Thu v.v... cho đến những bài Tâm Cao, Đạo Ca, Thiền Ca... của Phạm Duy; cũng những ca khúc của Võ Tá Hân, Hoàng Quang Huế... cũng như của các văn nghệ sĩ khác, qua sự diễn xuất tuyệt vời của các nghệ sĩ như Thanh Thúy, Hà Thanh... đã đưa nền tân nhạc Phật Giáo đến đỉnh cao của nghệ thuật.

Khởi hứng từ suối nguồn tâm linh tịch mặc của Đạo học phương Đông, các nhạc sĩ Việt Nam đã sử dụng nhuần nhuyễn phương tiện kỹ thuật của âm nhạc Tây Phương để diễn đạt những cảm ứng tâm linh, những tình cảm tôn giáo cùng những kinh nghiệm giải thoát bản thân để sáng tác những bài chứng đạo ca, ca ngợi sự sống, ca ngợi con người, ca ngợi thiên nhiên, ca ngợi lòng thương, ca ngợi giải thoát... mở ra một hướng sáng tác mới đi sâu vào thế giới tâm linh huyền nhiệm, với mong ước mang lại hạnh phúc cho mình cho người và làm vơi đi những khổ đau của con người. Vì không chuyên môn trong lãnh vực tân nhạc, người viết chỉ xin ghi lại vài dòng vắn tắt để ca ngợi hạnh nguyện Bồ Tát của các nghệ sĩ Phật tử.

Tóm lại, Thiền Âm Thanh là một pháp môn dùng âm thanh để tu tập, trong đó âm thanh là phương tiện để định tâm, để khai mở những khả năng tâm linh mầu nhiệm tiềm tàng trong mỗi người. Từ pháp âm vi diệu của đức Phật, làm an định lòng người, mở đường giải thoát. Để từ đó pháp môn dùng âm thanh triển khai tuệ giác được hình thành. Từ Nguyên Thủy cho đến Đại Thừa âm thanh giữ vị trí quan trọng, nhất là trong các truyền thống Thiền, Tịnh Độ và Mật Tông. Với sự hỗ trợ của kinh Pháp Hoa, âm nhạc đã trở thành con đường tu tập. Phật Giáo Việt Nam đã tiếp thu và phát triển cùng cực trong việc sử dụng âm nhạc cho việc tu tập qua các làn điệu tán tụng trong nhà Thiền. Từ các pháp khí đến thanh giọng âm nhạc thiền chú trọng vào sự định tâm. Các âm điệu trầm hùng giúp con người lắng đọng tâm tư, tư duy nội hướng và khai mở nguồn tuệ giác vô biên. Qua bao biến thiên, nhạc Thiền vẫn còn được duy trì.

Ngày nay với những cố gắng riêng tư, với những kinh nghiệm cá biệt, rất nhiều các Phật tử Việt Nam tại gia cũng như xuất gia đã dùng phương tiện nhạc cụ, nhạc lý Tây phương để đóng góp tích cực vào việc phong phú hóa nền nhạc Thiền đó. Hy vọng trong tương lai âm nhạc Phật Giáo đạt được nhiều thành tựu cao hơn và phục hồi lại được phong độ của nền âm nhạc tâm linh giải thoát này.

[battinh]

Xả: Buông Bỏ
Thư pháp Thích Trí Hoằng

Chương VI
PHÁT HUY PHẬT TÍNH

Sau khi thành đạo dưới cội cây Bồ đề, đức Phật lưỡng lự trong vấn đề giảng dạy giáo pháp cho chúng sinh. Vì căn tánh u mê, vì sân hận tràn đầy và vì tham chấp quá lớn của chúng sinh, Ngài do dự Phật pháp không có cơ hội thấm nhuần vào lớp đất quá dày của mê tín, của tham chấp vào thần quyền, đặc quyền mà chế độ giai cấp đang thống trị xã hội Ấn Độ. Sau những ngày thiền định để tìm phương cứu độ, cùng sự cầu thỉnh của chư thiên, một sáng tham thiền bên hồ, Ngài nhìn vào những đóa hoa sen. Có những hoa đã nở, có những nụ sắp nở, có những nụ còn đang chìm dưới mặt nước. Sau đó, Ngài quán chiếu vào tâm của chúng sanh để thấy rằng có những chúng sinh đã triển khai Phật tính, có chúng sinh sắp triển khai và có chúng sinh sẽ triển khai. Cho dầu chúng sanh tâm trí u ám đến mức độ nào, tất cả đều có Phật tính và một ngày nào đó Phật tính sẽ hiển lộ như những đóa sen sẽ tuần tự vươn lên khỏi bùn lầy để nở ra những đóa hoa tươi đẹp và thơm ngát. Ngài rời cội cây Bồ đề để bắt đầu công cuộc giáo hóa.

Giáo pháp của đức Phật chỉ có một mục đích là giải thoát chúng sinh ra khỏi biển khổ: "Như nước trong bốn biển chỉ có một vị mặn, đạo của ta chỉ có một vị đó là vị giải thoát". Điều này được nhìn thấy rõ ràng trong các kinh điển Phật Giáo. Tam Tạng Kinh kết tập tất cả những lời dạy của đức Phật với một nội dung duy nhất là dạy cho chúng sinh con đường giải thoát. Tùy theo căn cơ, hoàn cảnh, Ngài chỉ dạy những phương pháp khác nhau. Thuật ngữ Phật Giáo gọi những phương pháp hành trì khác nhau bằng danh từ "tám vạn bốn ngàn pháp môn", có nghĩa là có đến tám mươi bốn ngàn cửa ngõ dẫn đến Phật Pháp hay vô số con đường tu tập.

Trong vô số những con đường đó, có một con đường đã đưa đạo Phật Việt Nam, Trung Hoa, Nhật Bản và Triều Tiên vượt qua những cơn pháp nạn nguy khốc, tiềm ẩn trong dân gian để chờ ngày khôi phục. Có một con đường linh động uyển chuyển, hợp thời hợp cảnh, giản hóa sự hành trì đến mức tối đa để đưa hành giả tiếp xúc trực tiếp hằng ngày với Phật tính của mình. Có một con đường đã đưa đạo Phật đi vào dân gian, đi vào lòng người và đã tương sinh cộng tồn với dân tộc suốt chiều dài lịch sử. Trải qua bao nguy khốn, pháp môn này đã thăng trầm cùng dân tộc để đưa dân tộc đến bến bờ an vui. Con đường này chính là Pháp Môn Tịnh Độ.

• Đôi Dòng Lịch Sử

Tại Ấn Độ, sau khi đức Phật nhập Niết Bàn vài ba trăm năm, sự phân phái bắt đầu thành hình. Trong sự tranh luận để xiển dương giáo nghĩa của tông môn mình, các bộ phái đã đi sâu vào con đường triết lý. Trong truyền thống Phật Giáo Nguyên Thủy, sự tu tập hành trì chỉ giới hạn trong phạm vi tu viện cho chư tăng xuất gia mà thôi. Còn hàng Phật tử tại gia chỉ đóng vai trò hỗ trợ. Do đó Phật Giáo đóng khung trong bốn bức tường của tu viện và sự học hỏi hành trì giáo pháp hầu như độc quyền của giới tu sĩ. Thêm vào đó sự say mê trong vấn đề luận giải kiến thức của hàng tăng sĩ trí thức đã đưa Phật Giáo xa rời quần chúng. Từ thời vua A Dục, khoảng thế kỷ thứ ba trước công nguyên, cho đến thế kỷ thứ nhất sau công nguyên là giai đoạn hình thành và phát triển của Phật Giáo Đại Thừa.

Phong trào này đã đại chúng hóa Phật Giáo và đưa Phật Giáo về với cộng đồng nhân dân. Các luận sư nổi tiếng của Phật giáo đương thời là Mã Minh, Long Thọ và Thế Thân đã tích cực xiển dương Tịnh Độ. Từ đó vai trò của cư sĩ được đề cao, các kinh như Duy Ma Cật, Pháp Hoa được quảng bá. Trong việc đơn giản hóa cách hành trì các kinh như Di Đà, Quán Vô Lượng Thọ... được trì tụng và pháp môn Tịnh Độ được phổ cập trong quần chúng. Kinh Quán Vô Lượng Thọ (kinh quán tưởng Đức Phật A Di Đà) là cuốn kinh được đức Phật thuyết pháp để độ cho hoàng thái hậu Vi Đề Hy đang bị con là vua A Xà Thế giam cầm trong ngục tối. Nhờ phương pháp niệm Phật hoàng thái hậu đã thoát khỏi tất cả những khổ não, thể hiện Tịnh độ trong lao tù và lúc lâm chung được vãng sanh về thế giới Cực lạc.

Tại Trung Quốc, Kinh A Di Đà được phiên dịch rất sớm vào thế kỷ thứ hai. Nhưng Tịnh Độ Tông chưa phát triển thành tông phái. Mãi đến thế kỷ thứ năm Huệ Viễn Đại Sư mới lập thành tông phái. Sau loạn An Lộc Sơn (thế kỷ thứ tám) lòng người ly tán, trong thời điểm này Tịnh Độ Tông phát triển mạnh mẽ. Đại Sư Pháp Chiếu đã sáng tạo phương pháp "ngũ hội niệm Phật" với âm điệu du dương trầm bổng nghe như thiên nhạc cõi cực lạc. Phương pháp này cho đến ngày nay vẫn còn trì niệm. Qua những cơn pháp nạn, chùa chiền bị phá hủy, tăng chúng bị cưỡng bách hoàn tục, Phật Giáo tưởng chừng như mất tích trên lục địa Trung Quốc. Lúc đó hầu hết các tông phái như Hoa Nghiêm, Thiên Thai... đều bị tiêu diệt, chỉ còn hai tông phái sống sót và quang phục được, đó là Thiền Tông và Tịnh Độ Tông. Thiền Tông nhờ không nương vào giáo lý kinh điển, còn Tịnh Độ Tông nhờ phương pháp hành trì đơn giản của Niệm Phật với "Lục Tự Di Đà" (sáu chữ: Nam Mô A Di Đà Phật). Còn những tông phái khác đòi hỏi sự học tập nghiên cứu sâu sắc kinh điển không có cơ hội để phục hồi.

Tại Nhật, Tịnh Độ Tông phát khởi từ thế kỷ thứ 12. Đại sư Hònen (1133-1212) và Shinran (1173-1262) là những người đã xiển dương giáo lý tịnh độ. Xã hội Nhật cuối thời Heian và khởi đầu của thời Kamakura là thời kỳ nội chiến nhiễu nhương, thiên tai địch họa. Tâm trạng dân chúng hoang mang và bi quan. Chính trong thời kỳ này Tịnh Độ Tông đã mang lại niềm hy vọng cho quảng đại quần chúng trong đức tin vào sự hộ trì và cứu độ của Đức Phật A Di Đà. Trong thời kỳ này, Phật giáo tại Nhật cũng rơi vào tình trạng bị cô lập trong bốn bức tường tu viện và trong hàng rào của giai cấp quý tộc. Những buổi thuyết pháp đàm kinh là những sinh hoạt của giới tu sĩ và thượng lưu trí thức. Còn đại đa số quần chúng không có cơ hội tham dự. Hai đại sư Hònen và Shinran đã mang đạo Phật đến quần chúng bình dân bằng sự hành trì đơn giản của phương pháp Niệm Phật.

Tại Việt Nam, Tịnh Độ Tông truyền vào rất sớm, có lẽ sau Trung Quốc không lâu, vì nước ta trong giai đoạn trước thế kỷ thứ 10 là thời kỳ nội thuộc. Từ sau thời độc lập, dưới các triều đại quân chủ Phật Giáo như Lý, Trần, Tịnh Độ Tông cũng được trọng vọng. Tuy triều Lý chịu ảnh hưởng lớn của Mật Tông, và triều Trần ảnh hưởng của Thiền Tông nhưng Tịnh Độ Tông vẫn tồn tại song hành. Pho tượng Phật A Di Đà của chùa Phật Tích, Bắc Ninh được tạc vào đời vua Lý Thánh Tôn, 1057 là vết tích sớm nhất của Tịnh Độ Tông tại Việt Nam. Sách Thiền Uyển Tập Anh nhắc đến sự tích Ngài Không Lộ đời Lý đúc tượng Phật A Di Đà bằng đồng, ngài Tịnh Lực đắc pháp "Niệm Phật Tam Muội" và dạy đệ tử: "Nếu muốn diệt trừ các ác nghiệp thì nên trì niệm bằng cả tâm lẫn khẩu". Sang đến triều Trần, Tịnh Độ Tông vẫn còn ảnh hưởng lớn trong sự hành trì. Vua Trần Thái Tông trong tác phẩm Khóa Hư Lục viết: "Đối với bậc hạ trí, miệng phải chuyên lời niệm Phật, tâm phải mong thấy tướng Phật, thân phải nguyện sinh nước Phật, ngày đêm siêng năng tu hành không thối chuyển, sau khi mạng chung sẽ tùy thiện niệm của mình mà được sinh về nước Phật, sau đó được nghe Chánh pháp do chư Phật giảng dạy mà chứng được quả vị Bồ đề". Tuệ Trung Thượng Sĩ cũng quan niệm đức Phật A Di Đà là pháp thân có mặt khắp nơi và có mặt trong tự tâm của mỗi người như mặt trăng soi bóng trên mặt nước:

• Di Đà vốn thực pháp thân ta
  Nam Bắc Đông Tây khắp chói lòa
  Trăng thu ngự giữa trời cao rộng
  Đêm lặng trùng dương rạng chiếu xa.

Sang đến đời Hậu Lê, triều đình sùng thượng Khổng Giáo, các nhà Nho bắt đầu hủy báng Phật Giáo. Đạo Phật lúc đó đã rời cung đình, trở về làng mạc, tiềm ẩn trong dân gian. Đến thời Trịnh Nguyễn phân tranh, trong niềm đau chia cắt đất nước, trong nỗi thống khổ của cuộc chiến tương tàn, Tịnh Độ Tông vẫn là giọt nước cam lồ rưới vào những vết thương đau nhức, vẫn là niềm tin và nguồn hy vọng cho nhân dân cùng khổ. Sức mạnh đó vẫn tiếp tục qua đến triều Nguyễn, rồi Pháp thuộc, rồi thời quốc cộng, rồi thời cộng sản. Với niềm tin vững chãi, với sự hành trì đơn giản, Tịnh Độ Tông đã là sức sống tiềm tàng để đưa dân tộc vượt qua bao thăng trầm, nguy biến.

Qua cuộc thử lửa đó, những pháp môn đặt căn bản trên kinh điển giáo lý thâm áo như Mật Tông, hay trên công phu tĩnh tọa như Thiền Tông đã không tồn tại trước những khắc nghiệt của hoàn cảnh. Duy Tịnh Độ Tông với pháp môn Niệm Phật đã linh động hóa thân tiềm ẩn trong thôn làng, làm điểm tựa tâm linh cho nhân dân, làm niềm hy vọng cuối cùng để đưa dân tộc vượt thoát biển khổ của hận thù tranh chấp. Từ đó tiếng "Mô Phật" trở thành tiếng kêu cứu, tiếng cảnh tỉnh trong những lúc khó khăn hoạn nạn và là thuật ngữ quen thuộc sử dụng hàng ngày trong cuộc sống. Do đó chúng ta hiểu được tại sao Phật Giáo Việt Nam vốn có gốc rễ trong Mật Tông và Thiền Tông, nhưng pháp môn hành trì chính yếu lại là Tịnh Độ Tông.

• Đức Phật A Di Đà

Tiếng Phạn là Amita Buddha. Amita có nghĩa là nguồn sáng vô biên, là sự sống vô cùng. Về sự tích của đức Phật A Di Đà, đức Phật Thích Ca đã thuật lại trong nhiều bộ kinh. Theo Kinh Đại A Di Đà, tiền thân của Ngài là quốc vương Kiều Thi La trong thời quá khứ xuất gia làm tỳ kheo hiệu Pháp Tạng. Trong lúc tu tập ngài đã phát bốn mươi tám lời nguyện độ tất cả chúng sanh. Với lòng từ bi vô lượng đó, sau khi thành Phật Ngài đã thiết lập thế giới Tây Phương Cực Lạc làm đạo tràng cho những chúng sanh cầu giải thoát, đến đó tu tập cho đến ngày giác ngộ hoàn toàn.

Ngài là Nguồn Sáng Vô Biên: Tự thân ngài hào quang sáng suốt, chiếu khắp mười phương, không vật gì có thể ngăn che được. Ánh sáng đó soi chiếu đến đâu chúng sanh được giác ngộ giải thoát. Trong Kinh Vô Lượng Thọ Phật nói đến tính chất của nguồn sáng đó:

• - Vô Lượng Quang: ánh sáng trí tuệ đó không đo lường được.
  
  - Vô Biên Quang: nguồn sáng đó vô cùng, chiếu đến đâu chúng sanh giác ngộ đến đó.
  
  - Vô Ngại Quang: ánh sáng đó tự tại như hư không, không bị vật gì ngăn che.
  
  - Vô Đối Quang: ánh sáng đó thanh tịnh, không gì có thể so sánh được.
  
  - Viêm Vương Quang: là vua của tất cả các nguồn sáng.
  
  - Thanh Tịnh Quang: nguồn sáng đó trong suốt, không một vết bụi.
  
  - Hoan Hỷ Quang: nguồn sáng của sự giải thoát, ai nhìn thấy đều được an lạc.
  
  - Trí Huệ Quang: hào quang của trí tuệ, chiếu đến đâu xua tan những bóng đen của tham dục, u minh.
  
  - Bất Đoạn Quang: nguồn sáng đó không bao giờ đứt đoạn.
  
  - Nan Tư Quang: nguồn sáng này không thể dùng trí óc thông thường để suy xét được.
  
  - Vô Xưng Quang: nguồn sáng đó không thể dùng danh tướng hình thức để biết được.
  
  - Siêu Nhật Nguyệt Quang: nguồn sáng đó sáng hơn cả mặt trời, mặt trăng.

Đó là một số những tính chất của nguồn sáng giác ngộ của đức Phật A Di Đà. Hào quang đó có thể soi chiếu khắp cùng vũ trụ, không một vật gì có thể ngăn cản được. Từ những từng trời cao ngất đến những địa ngục tối tăm, khắp nơi nơi chúng sanh đều cảm nhận được nguồn sáng từ bi giác ngộ đó của đức Phật A Di Đà, đều cảm nhận được sự tiếp độ vô cùng của Ngài.

Ngài là Sự Sống Vô Cùng: Về sự sống của đức Phật Di Đà cùng chư Phật và thánh chúng trong thế giới cực lạc là vô cùng. Chúng ta không thể lấy đơn vị thời gian của thế gian để đo lường được.

- Sự sống đó là vĩnh cửu, là biểu hiện của sự giác ngộ. Khi đã giác ngộ không còn bị đày đọa trở lại trong luân hồi lục đạo. Cũng như vàng khi đã đãi lọc không bao giờ trở lại thành quặng đất.

- Sự sống đó biểu hiện sự thường xuyên có mặt khắp nơi và bất cứ lúc nào. Chúng ta có thể luân hồi trong ngàn vạn ức kiếp thì trong ngàn vạn ức kiếp đó lúc nào đức Phật A Di Đà cũng có mặt để tiếp độ.

- Sự sống đó biểu hiện nguồn sống linh động của chân tâm, là bản chất thường tại của tuệ giác. Cho dầu chúng ta bị vô minh che lấp, nhưng bản tánh trong sáng của chân tâm lúc nào cũng hiển hiện, như viên kim cương bị bụi che mờ nhưng khả năng chiếu sáng của kim cương lúc nào cũng hiện diện, khi lau bụi đi sự trong sáng đó hiển lộ toàn diện.

- Sự sống đó là nguồn sinh lực vô biên, biểu hiện lòng từ bi vô lượng của đức Phật A Di Đà.

- Sự sống đó là năng lực vô tận, biểu hiện đại nguyện cứu độ vô cùng của đức Phật A Di Đà.

- Sự sống có nghĩa là sự tăng trưởng, sự lớn mạnh. Điều đó biểu hiện sự chuyển hóa không ngừng, sự tiến bộ liên tục của sự tu tập và sự lớn mạnh của bản tâm từ tâm nguyện tu tập giải thoát cho chính mình đến tâm vị tha giúp người thoát khổ. Sự sống đó biểu hiện năng lực chuyển hóa của đức Phật A Di Đà.

Đó là những ý nghĩa thâm sâu biểu hiện trong sự sống vô cùng của đức Phật A Di Đà. Nguồn sống vô tận của Ngài là nguồn cảm hứng bất tuyệt cho những rung cảm tâm linh, là chỗ hướng đến cho những con thuyền lênh đênh trên biển khổ.

Ngài là Lòng Từ Bi Vô Lượng: Từ khi còn là tỳ kheo Pháp Tạng, Ngài đã phát những nguyện lớn để cứu độ tất cả chúng sanh. Đó là bốn mươi tám lời nguyện. Trong những lời nguyện đó, Ngài phát tâm dũng mãnh dùng mọi phương tiện để giúp chúng sanh thoát mọi khổ não. Từ cái khổ vật chất như thiếu ăn mặc, thuốc thang, cho đến những cái khổ về tinh thần như tham vọng, hận thù và mê muội. Cũng như những thống khổ luân lạc trong ba đường ác như địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh. Những nỗi khổ do sự phân biệt nam nữ, giàu nghèo... Trong nước của Ngài mọi sự đều đầy đủ, đều thanh tịnh từ nơi ở đến tâm địa của chúng sanh. Mọi người đều trang nghiêm thân tâm bằng giới đức và đều tinh tấn cho đến ngày giác ngộ.

Quán chiếu sâu sắc nỗi khổ trong lục đạo luân hồi và thấu hiểu tinh thần yếu đuối của chúng sanh, vì lòng từ bi vô lượng muốn cứu vớt chúng sanh, đức Phật A Di Đà đã phương tiện thiết lập ra cõi Tây Phương Cực Lạc là cõi trung gian giữa thế giới luân hồi và cõi Niết Bàn. Tất cả chúng sanh niệm tưởng đến Ngài, cho dầu với khả năng nhỏ nhoi chỉ đủ sức để niệm Phật trong một thời gian ngắn, cho dầu những chúng sanh đó vẫn còn nặng nghiệp, Ngài cũng nguyện cứu độ tất cả những chúng sanh đó về thế giới cực lạc. Đó là "đới nghiệp vãng sanh" (lúc vãng sanh mang nghiệp theo). Tại Tây Phương Cực Lạc các chúng sanh đó tiếp tục tu tập cho đến ngày giải thoát hoàn toàn. Sự tu tập ở cõi Tịnh Độ chỉ có sự tiến bộ chứ không có thoái bộ. Vì chúng sanh ở đây được nghe chư Phật, chư Bồ Tát thuyết pháp hàng ngày. Với khung cảnh thanh tịnh trang nghiêm của thế giới cực lạc, với sự sách tấn của thánh chúng, thì sự giác ngộ chắc chắn sẽ hoàn thành trong tương lai.

Ngài là Đóa Sen Trong Ngần: Biểu tượng của đức Phật A Di Đà là đóa sen thơm ngát. Ngài đã xuất hiện trong cõi đời uế trược để quyết tâm tu tập cho đến giác ngộ hoàn toàn, như hoa sen sinh ra trong bùn lầy nhưng vươn lên khỏi bùn lầy và chuyển hóa chất liệu bùn lầy thành những đóa hoa sen tinh khiết. Ngài cũng vì sự khổ não của thế giới Ta Bà mà thiết lập cõi Tịnh Độ, vì sự đau khổ của chúng sinh mà đi vào cõi đời uế trược để thị hiện cứu độ.

Trong Tứ Thập Nhị Chương Kinh, đức Phật Thích Ca dạy: "Bực sa môn dấn thân vào đời ô trược này, phải giữ gìn như hoa sen mọc dưới bùn mà không nhiễm dơ". Trong ao thất bảo ở cõi Cực lạc có bốn loại sen: xanh, vàng, đỏ, trắng. Hoa màu nào chiếu hào quang màu ấy tỏa hương thơm tinh khiết. Những người tu hành khi về cõi ấy nương theo hoa sen mà sanh ra, chuyển hóa con người tham sân của mình thành con người thanh khiết trong "cửu phẩm liên hoa". Đó là hình ảnh tuyệt đẹp diễn tả sự kết tinh của công đức tu tập. Sự tinh tấn như những chất liệu chuyển hóa khổ đau thành tịnh độ như sen chuyển bùn thành hoa. Từ đó Tịnh Độ Tông cũng có tên là Liên Tông.

Tự Tánh Di Đà: Trong giáo nghĩa Tịnh Độ Tông, đức Phật A Di Đà là giáo chủ cõi Tây Phương Cực Lạc và cũng là pháp thân, là nguồn sáng của giác ngộ. Pháp thân đó có mặt cùng khắp trong vũ trụ và cũng có mặt trong tự tâm của mỗi chúng sanh. Như mặt trăng vằng vặc trên không và hiển hiện trong khắp ao hồ... Đức Phật A Di Đà có mặt khắp nơi và trong tự tâm mỗi chúng sanh đều có Phật tánh Di Đà. Tự Tánh Di Đà là sự biểu hiện của Phật Tánh để mỗi chúng sanh cảm nhận rằng trong tự tâm của chính mình tiềm ẩn đức Phật A Di Đà. Tự Tánh đó chính là khả năng giác ngộ của mỗi người. Sự giác ngộ là nguồn sáng vô biên, là sự sống vô cùng, là lòng từ bi vô lượng và là đóa sen tinh khiết giữa thế giới ô nhiễm. Khả năng đó có mặt trong mỗi chúng sanh với đầy đủ những đức tính của đức Phật A Di Đà. Cho nên hình ảnh đức Phật A Di Đà chính là sự biểu hiện của bản tánh giác ngộ của chư Phật và chúng sanh trong khắp không gian và thời gian.

• Thế Giới Tịnh Độ

Trong Kinh A Di Đà, đức Phật Thích Ca diễn tả cảnh Tây Phương Cực Lạc:

- Dân chúng trong nước đó không còn biết đến các điều khổ, chỉ tận hưởng các niềm vui.

- Nước Cực Lạc có hồ thất bảo chứa đựng nước của tám thứ công đức, dưới đáy hồ cát là vàng, bốn phía có lối đi trang sức bằng vàng, bạc, lưu ly, phía có lối đi trang sức bằng vàng, bạc, lưu ly, pha lệ. Có nhiều đền đài xây bằng châu báu như vàng, bạc, lưu ly, pha lê, xa cừ, xích châu, mã não, san hô, hổ phách, trân châu. Có những hoa sen lớn đủ các màu xanh, đỏ, trắng, vàng. Sen màu nào chiếu hào quang màu đó và tỏa hương thơm vi diệu thanh khiết.

- Mỗi ngày có sáu lần mưa hoa Mạn Đà La.

- Có những loài chim đủ màu như Bạch hạc, Khổng tước, Oanh vũ, Xá lợi, Ca lăng tần già, Cọng mạng... suốt ngày đêm hót lên những âm thanh vi diệu ca ngợi các pháp ngũ căn, ngũ lực, thất bồ đề phần, bát thánh đạo phần... Dân chúng nghe những pháp âm đó đều hướng tâm tôn kính Phật, Pháp, Tăng.

- Mỗi khi có gió nhẹ lay động các hàng cây thất bảo phát lên những âm thanh vi diệu như trăm ngàn nhạc khí đồng thời tấu lên. Dân trong nước ấy khi nghe các âm thanh đó đều nhất tâm niệm Phật, Pháp, Tăng.

- Chúng sanh nên phát nguyện sinh về cõi ấy, vì thường xuyên được gặp chư Phật, Bồ Tát và nghe các Ngài giáo hóa.

- Chúng sanh khi nghe đến danh hiệu đức Phật A Di Đà nên phát tâm trì niệm nhất tâm bấn loạn từ một ngày cho đến bảy ngày, khi lâm chung người đó tâm không điên đảo sẽ được đức Phật A Di Đà cùng Thánh Chúng tiếp dẫn về cõi Tây Phương Tịnh Độ.

- Nếu có người phát nguyện sanh về cõi Tịnh Độ, thì người đó trong lúc phát nguyện đã đạt quả vị giác ngộ cao tột không thối chuyển và đã có mặt tại Tây Phương Cực Lạc, tuy thân xác vẫn còn tại cõi Ta Bà.

Đó là đại cương những điểm căn bản về cảnh giới Tây Phương Cực Lạc. Đây là một cõi thuần khiết từ đất đai nhà cửa đều được xây dựng bằng nhũung màu sắc rực rỡ quý báu của các loại châu ngọc. Chúng sanh trong đó tâm đã thuần thiện, không còn các khổ não từ vật chất đến tinh thần. Những âm thanh của cây lá, chim chóc đều là những lời thuyết pháp vi diệu để trợ duyên cho chúng sanh trên con đường tu tập. Do đó khi đã vãng sanh về thế giới đó sự tu tập chóng thành tựu và sự chứng ngộ là điều hiển nhiên.

Về Kinh Di Đà, tôi còn nhớ câu chuyện do hòa thượng Thiện Siêu kể cho đại chúng trong trường hạ tại chùa Già Lam khoảng năm 1970. Hòa Thượng kể: vào trước thời kháng chiến, hòa thượng Trí Thủ là giám viện Phật Học Đường Báo Quốc. Trong Chùa chư Tăng rất đông gồm phần lớn quý thầy mà bây giờ là các vị lãnh đạo của giáo hội. Lúc đó ảnh hưởng tinh thần cách mạng của Thái Hư Đại Sư, quý thầy cũng muốn cải cách. Có hôm đại chúng quyết định không tụng kinh Di Đà. Hòa Thượng gọi lên hỏi.

Quý thầy thưa Kinh Di Đà chỉ là bài văn tả cảnh Tây Phương, không ích lợi cho sự tu tập. Hòa Thượng vừa tức cười vừa giảng giải. Kinh Di Đà chính là một bài kinh quan trọng trong việc chuyển hóa nội tâm. Khi tâm hướng về cảnh giới thanh tịnh thuần khiết thì những phiền não không nổi lên và các thiện căn được phát triển. Khi tâm tư duy thế giới cực lạc thì cảnh giới mình đang sống cũng là cõi Tịnh Độ. Sự tu tập chính là sự huân tập dần dần để chuyển phiền não thành Bồ Đề, chuyển Ta Bà thành Tịnh Độ.

• Duy Tâm Tịnh Độ

Cõi Tịnh Độ không phải chỉ có mặt tại Tây Phương Cực Lạc, nhưng cũng có mặt tại đây trong giờ phút này ở ngay trong tự tâm của mình. Khi tâm an tịnh thì thế giới mình đang sống là Niết Bàn, Cực Lạc, khi tâm loạn động thì cảnh giới địa ngục hiển bày. Trong Truyện Kiều cụ Nguyễn Du đã bày tỏ triết lý này qua các vần thơ:

• Người vui thì cảnh cũng vui
  Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ.

Tịnh Độ là Đây: Người tu Tịnh Độ cũng có thể kinh nghiệm được cảnh giới Cực Lạc ngay tại thế giới này. Đó cũng là ý nghĩa của điều dạy trong Kinh A Di Đà: Nếu có người phát nguyện sanh về cõi Tịnh Độ, thì người đó trong lúc phát nguyện đã đạt quả vị giác ngộ cao tột không thối chuyển và đã có mặt tại Tây Phương Cực Lạc, tuy thân xác vẫn còn tại cõi Ta Bà.

Điều này chúng ta có thể hiểu được. Nếu trong một ngày đẹp trời, chúng ta vào công viên đi kinh hành niệm Phật cho đến lúc tâm an tịnh, các phiền não đã lắng. Lúc đó các giác quan của chúng ta sẽ nhạy bén hơn để thấy bầu trời trong hơn, cây lá xanh hơn, hoa cỏ rực rỡ hơn, hương thơm ngát hơn, chim hót hay hơn... cảnh tượng chung quanh chúng ta tự nhiên rực rỡ, trong sáng hẳn lên. Tất cả màu sắc đẹp như những màu của các loại châu báu, vàng ngọc. Lúc đó chúng ta cảm thấy như đang ở trong một thế giới thần tiên, cảnh giới đó tương tự như cảnh giới diễn tả trong Kinh A Di Đà với đất bằng vàng, ao thất bảo, cây bằng ngọc... và tiếng thông reo, chim hót nghe thanh thoát như những pháp âm vi diệu. Kinh nghiệm này cũng được cụ Nguyễn Du diễn tả trong Truyện Kiều, lúc cô Kiều trông thấy Kim Trọng xuất hiện: "Một vùng như thể cây Quỳnh cành Giao". Nghĩa là khu vực nơi Kim Trọng xuất hiện, cây cối đột nhiên biến đổi thành xinh đẹp lạ thường, tất cả trong sáng, lấp lánh, rực rỡ như làm bằng ngọc Quỳnh và ngọc Giao.

Tịnh Độ là Bây Giờ: Người tu Tịnh Độ có thể cảm nghiệm thế giới Cực lạc ngay tức khắc, trong lúc còn đang sống chứ không phải đến lúc lâm chung mới vãng sanh Cực lạc. Như trong đoạn kinh trên đã dẫn, khi người phát nguyện vãng sanh họ đã có mặt ngay tại Tây Phương Cực Lạc rồi. Hay nói cách khác lúc đó tâm của họ đã an trú trong cảnh giới Tịnh Độ rồi. Khi tâm đã an tịnh, những phiền não đã lắng đọng, thế giới chung quanh cũng thanh tịnh. Lúc đó hành giả đã thực sự sống trong thế giới tịnh độ. Trong Kinh A Di Đà cho biết cõi Cực Lạc cách đây hàng muôn ức cõi Phật, tuy nhiên với người thâm tính nơi đức Phật A Di Đà thì cõi Cực Lạc hiện ra trong khoảnh khắc.

Lý tưởng cao tột của người tu Tịnh Độ là sự chuyển hóa: Chuyển Ta Bà Thành Tịnh Độ, Chuyển Phiền Não Thành Bồ Đề. Cảnh giới Tịnh Độ có thể thực hiện ngay trong kiếp sống này, có thể cảm nghiệm trong cuộc sống hàng ngày. Khi phiền não đã được chuyển hóa, nội tâm thanh tịnh thì đó là Tịnh Độ. Tuy nhiên nỗ lực tu tập không ngừng ở đây, với hạnh nguyện Bồ Tát, sự chuyển hóa không những chỉ cho cá nhân, nhưng còn mang lại lợi ích cho tất cả chúng sanh. Do đó sứ mạng chuyển hóa thế giới khổ đau thành thế giới an lạc là con đường tu tập. Trong lý tưởng đó người tu Tịnh Độ muốn thể hiện thế giới Cực lạc của đức Phật A Di Đà ngay trong lòng thế gian đau khổ. Từ đó những hình thức dấn thân cứu thế ra đời trong các hoạt động từ thiện như dưỡng lão, tế bần, cô nhi, bệnh xá...

• Con Đường Tu Tập

Phương pháp tu tập của Tịnh Độ rất đơn giản. Chỉ tập trung vào sự trì niệm danh hiệu của đức Phật A Di Đà: "Nam Mô A Di Đà Phật". Sự hành trì này đặt trên những căn bản sau:

• - Đức Tin: Tin tưởng sâu xa vào sự cứu độ của đức Phật A Di Đà. Đó cũng chính là niềm tin sâu sắc vào bản tâm thanh tịnh của chính mình. Chỉ có nỗ lực phát huy toàn diện đức Phật Di Đà trong tự tâm mới đưa mình ra khỏi khổ đau. Tín tâm đây cũng có nghĩa là tự tin vào khả năng giác ngộ của chính mình. Yếu tố tha lực cũng được nhấn mạnh trong sự hành trì. Tuy nhiên tha lực ở đây chính là phương tiện thiện xảo để phát triển tự lực. Khi chúng ta có đức tin thì chúng ta nỗ lực dễ dàng, từ đó dễ thành đạt.
  
  - Phát Nguyện: Phát nguyện vãng sanh về thế giới cực lạc. Phát nguyện vãng sanh là sự chuyển hóa nội tâm phiền não của mình thành giác ngộ, là sự chuyển sinh con người tham sân của mình vào đóa sen thanh tịnh trong cõi tịnh độ. Sự phát nguyện đây chính là sự tự nguyện chuyển hóa, hướng về con đường sáng, con đường giác ngộ giải thoát.
  
  - Hành Trì: Trì niệm danh hiệu đức Phật A Di Đà. Sự trì niệm này có mục đích chuyển hóa ba nghiệp thân (hành động), khẩu (ngôn ngữ), ý (tư tưởng). Do đó trong khi trì niệm cả ba phương diện trên đều được thực hành cùng một lúc:
  
  • - Thân: ngồi tĩnh tọa, hoặc lần chuỗi, hoặc kinh hành... theo dõi các động tác đi, đứng, nằm, ngồi cho đoan nghiêm chánh niệm. Với ý thức sáng suốt về những cử động của thân như thế thì những hành động tiêu cực sẽ được loại trừ.
    
    - Khẩu: miệng niệm Phật liên tục. Niệm thành tiếng hoặc niệm thầm. Niệm theo hơi thở. Khi ngôn ngữ đã được tập trung vào việc niệm Phật thì những lời tiếng xấu ác không có cơ hội trỗi dậy.
    
    - Ý: quán tưởng về đức tướng trang nghiêm của Đức Phật A Di Đà và sự thanh tịnh của thế giới Tây Phương Cực Lạc. Khi ý tưởng đã tập trung về phương diện tích cực thì những điều tiêu cực sẽ được chuyển hóa và nội tâm sẽ thanh tịnh sáng suốt.
  Sự hành trì như thế cho đến lúc "nhất tâm bất loạn" nghĩa là thân tâm hợp nhất trong việc niệm Phật. Lúc đó tự thân chính là đức Phật A Di Đà, thế giới đang sống chính là cõi Tịnh Độ.
  
  - Niệm Phật Tức Niệm Tâm: Niệm tưởng đến đức Phật, tức là niệm tưởng đến đức Phật trong tự tâm của chính mình. Qua những phân tích trên chúng ta nhận thấy phương pháp niệm Phật có những chủ đích:
  
  • - Ý thức rằng mỗi người có một đức Phật A Di Đà trong tự tâm.
    - Đánh động Phật tính tiềm tàng trong mỗi người.
    - Khai triển khả năng chuyển hóa giác ngộ trong mỗi người.
    - Thể nghiệm tịnh độ bây giờ và tại đây.
    - Thực hiện thế giới cực lạc ngay trong lòng thế gian đau khổ.

Với những chủ đích trên, những người tu tịnh độ khi gặp nhau thường chắp tay chào miệng niệm "A Di Đà Phật" với ý nghĩa kính lễ đức Phật A Di Đà là vị đang đứng trước mặt mình. Trong quá trình tu tập sự nhận diện Phật tính có mặt trong tự tâm cũng như trong người khác là điều quan trọng.

Tóm lại, pháp môn Tịnh độ là con đường tu tập đơn giản dễ dàng phổ cập trong quảng đại quần chúng. Mọi người già trẻ, nam nữ, sang hèn, trí thức bình dân ai ai cũng có thể tu tập được bất cứ ở đâu và bất cứ lúc nào. Nhờ tính cách đơn giản này đạo Phật đã đại chúng hóa, là pháp môn tu tập cho quảng đại quần chúng chứ không phải chỉ dành riêng cho giới tu sĩ, quý tộc, hay thượng lưu trí thức.

Pháp môn Tịnh độ là sức sống mãnh liệt đã tồn tại sau những cơn pháp nạn tàn khốc. Trong khi các tông phái khác không đủ điều kiện để hồi sinh thì Tịnh Độ Tông với đức tin vững chãi, với sự hành trì đơn giản đã mang đạo Phật đi vào lòng người và tiềm ẩn trong dân gian cho đến ngày quang phục.

Pháp môn Tịnh độ là sự linh động uyển chuyển thích hợp với từng hoàn cảnh từng địa phương. Tiếng niệm Phật từ đó cũng thay đổi theo từng quốc độ. Tịnh Độ tông đã vượt khỏi hàng rào tu viện để đi vào xóm làng. Từ đó mọi người ai cũng có thể cùng nhau hướng dẫn tu tập qua những nhóm liên xã.

Pháp môn Tịnh độ là con đường tu tập trực diện tiếp xúc với Phật tánh của chính mình hàng ngày trong nỗ lực phát huy tuệ giác vô biên trong tự tâm, con đường đơn giản đưa hành giả trực diện với chân tâm, trực ngộ chân lý bằng sự thể nghiệm; là sự tự tin vào khả tính giác ngộ của tự tâm; là quyết tâm hướng về con đường tu tập giải thoát.

Pháp môn Tịnh độ là con đường chuyển hóa nội tâm tham sân thành giác ngộ, chuyển sinh con người phiền não vào những đóa sen "cửu phẩm liên hoa" thanh khiết của sự giải thoát; là phương tiện tuyệt hảo để khai triển Phật tính.

Pháp môn Tịnh độ là sự thể hiện lòng từ bi vô lượng trong những hoạt động cứu tế. Đưa đạo Phật đến với nhân dân cùng khổ; là lý tưởng cải cách xã hội trong ước nguyện thể hiện cực lạc thế giới trong lòng thế gian đau khổ.

Pháp môn Tịnh độ là niềm hy vọng của tầng lớp nhân dân cùng khổ; là ánh sáng trong đêm tối hãi hùng của thời cuộc nhiễu nhương. Trong hoàn cảnh cùng khốn đó Tịnh Độ Tông như ngọn đuốc soi đường đưa dân tộc vượt qua những cơn hiểm nạn và sự tu tập đã đem lại cho dân tộc nghị lực để phấn đấu cải thiện hoàn cảnh sống để đưa đất nước vượt khỏi lầm than, chuyển thế giới khổ đau thành cõi Tịnh Độ.

Trong lý tưởng đó ngày nay đạo Phật đã có những đóng góp tích cực vào những giải quyết khổ đau tại xã hội Tây phương. Một xã hội tiêu thụ thừa thãi về vật chất, căng thẳng về tâm trí và băng hoại về tâm linh. Trước nỗi khổ đau đa diện đó, đạo Phật với những pháp môn tu tập thiết thực đã giúp con người thoát khổ. Với phương pháp ăn chay giúp con người tránh khỏi những bệnh tật hiểm nghèo. Với các phương pháp tu tập giúp con người bớt căng thẳng về tâm trí và phát triển tâm linh. Đó là lý do tại sao đạo Phật càng ngày càng phát triển mạnh tại Tây phương. Tịnh Độ Tông với phương pháp hành trì đơn giản, thiết thực và trực tiếp sẽ là những đóng góp lớn cho công cuộc hoằng pháp tại phương Tây.